Poprzez prezentację prac Nachta-Samborskiego pragniemy też podkreślić przypadającą w roku bieżącym setną rocznicę utworzenia Komitetu Paryskiego (K.P. – kapiści), jednej z ważniejszych grup artystycznych okresu międzywojennego, którą współtworzył m.in. Artur Nacht-Samborski. Za szczególne okoliczności uznaliśmy fakt, że Artur Nacht-Samborski był profesorem Stanisława Skolimowskiego (1937–2014) – ostrołęczanina, artysty malarza, który studiował w Akademii w latach 1957–1963 i który obronił w pracowni Nachta dyplom z wyróżnieniem. Jego prace prezentujemy na stałej ekspozycji w Muzeum Kultury Kurpiowskiej na wystawie „Stanisław Skolimowski. Nierzeczywiste”.

Obrazy wybrane na wystawę czasową pochodzą z różnych okresów twórczości Artura Nachta-Samborskiego, poczynając od lat 20. –30. po lata 70. XX wieku. Są one własnością Muzeum Narodowego w Poznaniu oraz rodziny artysty i innych osób, zdeponowane w Muzeum Narodowym w Poznaniu. Wystawie towarzyszy katalog drukowany w kolorze, z tekstami w językach polskim i angielskim, który został sfinansowany z dotacji celowej Samorządu Województwa Mazowieckiego. Autorami tekstów w katalogu są: Barbara Kalinowska – kurator wystawy, Łukasz Kiepuszewski, Piotr Kłoczowski, Jacek Woźniakowski, Anna Zelmańska-Lipnicka. Katalog zawiera wiersz Kazimierza Brakonieckiego pt. „Artur  Nacht-Samborski. Akt starej kobiety”. Utwór ten w interpretacji Łukasza Borkowskiego będzie do odsłuchania w przestrzeni wystawy.

Wystawa „Artur Nacht-Samborski. Wejrzenia” to pierwsza w województwie mazowieckim, poza Warszawą, prezentacja prac artysty. Stwarza szansę dla społeczności tej części Mazowsza spotkania z twórczością legendarnego profesora Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, nauczającego w niej w latach 1949–1968 (z dwuletnią przerwą w latach 1950–1952) i kultywującego, obok Jana Cybisa i Eugeniusza Eibisza, tradycję koloryzmu. Wystawa stwarza szansę odbycia najlepszej z możliwych dróg rozeznania świata artysty – spotkania z jego dziełem. Twórczość Artura Nachta-Samborskiego, muskająca tradycję malarstwa europejskiego XX wieku, prosi się o dialog. Artysta umożliwia nam formalne dyskusje o malarstwie, ale też otwiera pole do refleksji osobistych. Czy zaprasza nas dostatecznie? Byty, które powołał na swoich płótnach: kobietę, mężczyznę, stół, taboret, szafkę, naczynie, kwiat, imbryk, flaszę, materię tkaniny, elementy garderoby-rekwizyty, byty podręczne, proste, naturalne, nieco architektury i krajobrazu, bażanta i krzyżówkę, i lustro, ciepłe kolistości, wysepki cętków, rytmiczne pasma, ociekające strużki, przypadkowe-nie przypadkowe chlapnięcia, i tylko konieczne zewnętrzne przestrzenie, i niedostępne komnaty wewnętrza, zwykłe, podręczne, byty-niebyty, mogą ujść naszej uwadze. Tyle że artysta był im wierny przez cały twórczy okres, naznaczył je swoim życiem, odrębnością, nachtowym duktem pędzla, plamą barwną, zrytmizowaną, sugerującą oku i czuciu coś ponad to, co przyjęło płótno.

Malując obraz poszukiwał najkrótszej drogi od siebie do obrazu. Czy jednak domyślamy się, które ścieżki przemierzał stojący przed sztalugą legendarny profesor malarstwa? Stanisław Skolimowski opowiadał, że Nacht rozstrzygając płótno, w istocie pragnął malować tajemnicę, która jest w życiu, a Adolf Rudnicki napisał o poszukiwaniu przez Nachta doskonałości. Co znaczy malować tajemnicę? Czy znaczy to samo, co poszukiwać doskonałość?

Zagłębiając się w życie i twórczość Nachta, można odnieść wrażenie, że w rzeczywistości zaufał tylko płótnu bądź kartce papieru. Chronił efekt pracy przed ludzkim okiem i bez entuzjazmu eksponował. Nigdy nie był gotów. Pierwsza duża monograficzna wystawa prac artysty odbyła się w 1977 roku, w trzy lata po jego śmierci.

Podążajmy więc za artystą mimo Nachtowej wstrzemięźliwości przed wystawianiem obrazów i mimo granicy postawionej dotknięciem pędzla. Pozwólmy też obrazom wejrzeć w nas samych, mimo naszej wstrzemięźliwości i stawianym granicom. Mamy nadzieję, że wystawa stwarza tę szansę.

***

Artur Nacht-Samborski urodził się w 1898 roku w Krakowie, w zamożnej rodzinie żydowskich kupców. Od 1917 roku był studentem Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, w pracowni prof. Wojciecha Weissa. W 1920 roku opuścił rodzinne miasto i razem z Jankielem Adlerem udał się do Berlina, aspirującego do miana stolicy nowoczesnego świata. Zetknął się tam z kręgiem dadaistów i ekspresjonistów, w tym Raoula Hausmanna, Paula Klee, Wassilija Kandinskyʼego.

W 1923 roku wrócił do Krakowa i dołączył do Komitetu Paryskiego (K.P., kapistów), utworzonego przez uczniów Józefa Pankiewicza. W 1924 roku ponownie był w Akademii, tym razem w pracowni prof. Felicjana Szczęsnego Kowarskiego, lecz wkrótce razem z kapistami udał się do Paryża. Byli w tym gronie między innymi: Jan Cybis, Józef Czapski, Tadeusz Piotr Potworowski, Hanna Rudzka-Cybis, Janina Przecławska-Strzałecka, Janusz Strzałecki, Zygmunt Waliszewski. Kapiści na początku lat 30. wrócili do Polski. Artur Nacht pozostał we Francji. Wrócił do kraju w początku 1939 roku. Jesienią 1939 roku uciekł z rodziną z Krakowa i udał się do bezpieczniejszego miejsca, którym na początku wojny wydawał się być Lwów. Nachtowie przetrwali sowiecką okupację. Po zajęciu miasta przez Niemców, w czerwcu 1941 roku, i utworzeniu lwowskiego getta rodzina artysty została w nim zamknięta. Życiowa przestrzeń Artura Nachta była nieco szersza i obejmowała teren poza jego granicą. W 1942 roku, dzięki pomocy przyjaciół, udało mu się wydostać ze Lwowa. Otrzymał fałszywą metrykę na nazwisko Stefan Ignacy Samborski i ukrywał się w Warszawie. W 1956 roku przybrane nazwisko artysty łącznie z rodowym stało się jego nazwiskiem oficjalnym.

Część najbliższych członków rodziny Nachtów w 1950 roku wyjechała do Izraela. Artur Nacht-Samborski pozostał w kraju. W 1946 roku został zaproszony do grona profesorów Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Pięknych w Gdańsku z siedzibą w Sopocie, którą tworzyli między innymi: Janusz Strzałecki, Krystyna i Juliusz Studniccy, Józefa i Marian Wnukowie. Po krótkim okresie sopockim w 1949 roku otrzymał pracę w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, w której nauczał do 1968 roku, z przerwą w latach 1950–1952. Akademia warszawska w tym okresie, dzięki dwóm profesorom kapistom: Janowi Cybisowi i Arturowi Nachtowi-Samborskiemu oraz profesorowi Eugeniuszowi Eibischowi, kultywującym tradycję koloryzmu, a także ich następcom, wywarła duży wpływ na oblicze malarstwa polskiego drugiej połowy XX wieku. Z pracowni samego Nachta wyszła rzesza artystów, między innymi Jan Lebenstein, Jacek Sienicki, Rajmund Ziemski, Tomasz Żołnierkiewicz, Janusz Lewandowski, Koji Kamoji.

Wystawa czasowa: „Artur Nacht-Samborski. Wejrzenia”
Termin: od 29 września do 30 listopada 2023 roku
Miejsce: Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce
www.muzeum.ostroleka.pl
Kurator: Barbara Kalinowska