Skrzydła, pióra, dziób, oczy, kończyny - wszystko ma swoje zadania i pomaga ptakom w funkcjonowaniu i - co ważne - dostosowaniu się do różnych okoliczności, szerokości geograficznych, możliwości żerowania, no i tego, co dla nas najbardziej widowiskowe - latania. Tyle, że ptaki, aby mogły swobodnie latać, muszą także zgromadzić odpowiednią, właściwie ogromną ilość energii. Nie w technice i budowie głównie jest ich siłą, ale w kondycji, jaką muszą się wykazać, aby przemierzać świat wzdłuż i w szerz, także jesienią lub tuż przed samą zimą. I o tym m.in. w programie mówił Jarosław Mydlak, leśniczy leśnictwa Serwin w Nadleśnictwie Biała Podlaska.

Pędy chmielu zwyczajnego pną się tak po pniach drzew bardzo wysoko. I jest to chmiel dziki, naturalny, nie mający nic wspólnego z plantacjami chmielu, z których słyną pola rolników z Lubelszczyzny. Ale Chmielinne, rezerwat przyrody ma wiele innych walorów, wśród których wyróżnia się las łęgowy, czyli rosnący w dolinie rzeki, na podłożu podmokłym. Stąd też tak ważne są tam stosunki wodne. O walorach przyrodniczych, które są podstawowym powodem utworzenia w 1968 roku rezerwatu Chemielinne, ale i o swoim osobistym stosunku do tego urokliwego miejsca, w programie mówił Krzysztof Senczyk, inżynier nadzoru w Nadleśnictwie Biała Podlaska.

Na obszarze Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Lublinie zakończyło się jesienne szczepienie lisów przeciw wściekliźnie. Wprawdzie zachorowalność ludzi na wściekliznę, w wyniku kontaktu z zarażonym zwierzęciem jest praktycznie żadna czy znikoma, to jednak zabezpieczenie się przed taką ewentualnością jest konieczne ze względu na wysoki poziom zagrożenia życia w przypadku tej choroby. Wścieklizna jest również groźna dla innych zwierząt leśnych i domowych. Za akcję odpowiadają służby weterynaryjne, w przypadku Białej Podlaskiej Powiatowy Lekarz Weterynarii. O szczepieniach, ale i o życiu lisów w lasach bialskich, w programie mówił Łukasz Szubiczuk, zastępca Nadleśniczego Nadleśnictwa Biała Podlaska.

Poza tym, że Sanktuarium Męczenników Podlaskich w Pratulinie jest miejscem ważnym religijnie na południu Podlasia (Diecezja Siedlecka), to jest to również teren piękny pod względem przyrodniczym, położony najczęściej w Dolinie Bugu, gdzie gros kompleksów leśnych i rzeka należą np. do obszarów chronionych Natura 2000. Z tego też powodu Diecezja Siedlecka i działające tam instytucje, takie jak Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska czy gospodarze terenu – poszczególne nadleśnictwa Lasów Państwowych, współpracują ze sobą na polu edukacji przyrodniczej. Na początku października odbyło się właśnie w Pratulinie podsumowanie drugiej akcji pod hasłem „Czas dla Stworzenia”. W swej wymowie akcja łączy praktyczną pracę na rzecz środowiska naturalnego (np. zbieranie śmieci, konkursy wiedzy o ekologii) z tym, co na temat łączności człowieka z Bogiem i przyrodą mówi Biblia, a o czym współcześnie przypomina papież Franciszek w specjalnej encyklice „Laudato Si”, zajmującej się kwestią sytuacji ekologicznej Ziemi.

W przedsięwzięciu uczestniczyły nadleśnictwa, zaproszone przez Caritas Polską Diecezji Siedleckiej, koła łowieckie (w ramach Polskiego Związku Łowieckiego), szkolne koła Caritas, zespoły parafialne tej organizacji, jak też np. uczestnicy warsztatów terapii zajęciowej Caritas. W drugiej edycji święta ekologii „Czas dla Stworzenia” (tegoroczne hasło: „Niech się rozleje sprawiedliwość i pokój”) wzięło też udział Nadleśnictwo Biała Podlaska, o czym w programie mówili: ks. Jacek Guz, kustosz Sanktuarium Błogosławionych Męczenników Podlaskich w Pratulinie, kapelan podlaskich myśliwych i Tomasz Bylina, nadleśniczy Nadleśnictwa Biała Podlaska.

Najciekawsza, ekscytująca i piękna jest chwila ciszy w lesie - tuż przed burzą. Tak o swoich wrażeniach z kontaktu z naturą, mówi leśniczy leśnictwa Zabuże. To szczególne miejsce w Nadleśnictwie Sarnaki, bo położone nad samym Bugiem, to także teren rezerwatu przyrody o tej samej nazwie oraz szkółki leśnej. Być może właśnie dlatego, kierujący tą jednostką leśną leśniczy nie wybrał miejsca zamieszkania poza lasem, ale pracuje i mieszka w leśniczówce, z której rano wychodzi na obchód lub po to, aby klientowi umożliwić odbiór drewna. Bo praca leśniczego współcześnie to nie tylko obcowanie z fauną i florą czy zabiegi pielęgnacyjne w lesie, ale to także sprzedaż drewna oraz załatwianie wielu spraw biurowo-formalnych. Ale mimo to, nasz gość uwielbia swoją pracę i jest jakby w czepku urodzony, bo od 6 lat może cieszyć się pracą w sercu lasu.
O swojej pracy w programie opowiadał Mateusz Burdal, leśniczy Leśnictwa Zabuże w Nadleśnictwie Sarnaki.

Szkółka leśna to miejsce, gdzie leśnicy obsiewają pola wszystkimi gatunkami drzew i krzewów, które w formie małych sadzonek sadzą potem na polach leśnych, czy to jako odnowienie czy też nowy obszar lasu. Praca leśnika szkółkarza jest bardzo odpowiedzialna, gdyż musi on zadbać nie tylko np. o przetrwanie trudnych dla sadzonek okresów przejściowych między zimą i wiosną lub jesienią i zimą (jak też okres suszy latem), ale też tak prowadzić hodowlę lasu w szkółce, aby poszczególne sadzonki spełniały warunki genetyczne danego gatunku. To także szkółkarze leśni prowadzą zbiórkę nasion, które albo od razu wykorzystują do zasiewów lub też magazynują je w odpowiednich schłodzonych pomieszczeniach. Szkółka leśna Zabuże jest szkółką tradycyjną, tzn. gruntową i wyposażoną w sprzęty rolnicze, system nawadniania sadzonek i inne udogodnienia. Mimo tego wyposażenia, nowy leśnik szkółkarz, który na tym stanowisku zastąpił emerytowanego Bazyla Kondratiuka, planuje ewolucyjne, ale jednak zmiany, myśląc głównie o poprawie wyposażenia technicznego szkółki. Szkółkę tę zna od dzieciństwa, wychowując się w rodzinie leśniczego (choć nie szkółkarza), a teraz "porzucając" pracę biurową, objął ją - jako ogniwo w sztafecie pokoleń leśników szkółkarzy. O szkółce leśnej Zabuże i swojej w niej pracy, w programie mówi Marek Charkiewicz, p.o. leśniczego szkółkarza w Nadleśnictwie Sarnaki.

Fot.

1. W szkółce leśnej Zabuże w Nadleśnictwie Sarnaki; początek października 2023; fot. P. Łoś/RDC
2. Gość programu, Marek Charkiewicz, p.o. leśniczego szkółkarza w Nadleśnictwie Sarnaki; fot. P. Łoś/RDC
3 - 13 W szkółce leśnej Zabuże w Nadleśnictwie Sarnaki; początek października 2023; fot. P. Łoś/RDC

Tzw. drzewa mateczne to dojrzałe drzewa o cechach zewnętrznych, które są charakterystyczne dla danego gatunku i świadczą o jego dobrej kondycji. Nasiona z takich drzew zachowuje się, aby ww. cechy przechodziły na kolejne pokolenia. Wśród najważniejszych gatunków, które reprezentowane są przez drzewa mateczne w Nadleśnictwie Sarnaki, należy dąb szypułkowy i bezszypułkowy. O nich, ale i o innych gatunkach, których "czystość" genetyczną zachowują leśnicy w pracach z nasionami, w programie mówi Ireneusz Sójka, zastępca Nadleśniczego w Nadleśnictwie Sarnaki.

Fot.
A. Atrybuty gatunkowe dębu bezszypułkowego; Wikipedia
B. Gość programu, Ireneusz Sójka, zastępca Nadleśniczego w Nadleśnictwie Sarnaki; fot. P. Łoś/RDC
C. Dąb szypułkowy w Rogalinie pod Poznaniem; Wikipedia

Temperatura w lesie zbyt mocno jeszcze nie opadła, bo drzewa dają naturalną otulinę, więc na przełomie lata i jesieni oraz wczesną jesienią, bywa w nim całkiem ciepło. Odleciały już ptaki mocno śpiewające. Są jednak gatunki ptactwa, które zarówno odlatują, jak i przylatują na zimę na polskie obszary. Przykładem może być różnorodność sikor, z których jedne odleciały, drugie przybyły, więc zimą zawsze je spotkamy. 

Żółkną liście, bo naturalnie obumierają, mając coraz mniej światła. Zdarza się, że niektóre z nich (mając intensywną, ciemniejszą barwę) zielone pozostają aż do pierwszych przymrozków. Zasadą zaś podstawową w przyrodzie jest to, że jak na wiosnę roślinność opóźni się swój wzrost, to i wyciszenie czy obumieranie jesienne również się przedłuża. Widzimy to szczególnie w ostatnich latach, gdy zmienia się długość lata, jak też coraz częściej brakuje dłuższego okresu przejściowego między wiosną a latem - raptem po zimie natura "ofiarowuje nam" niemal natychmiast lato. To powoduje również zmiany we wzroście i zachowaniu zarówno flory, jak i fauny w lesie. Zauważalne i zadziwiające zmiany dla człowieka, przyroda przyjmuje w sposób naturalny, dostosowując się corocznie. Niezmienne jest to, że jak już jesień nadejdzie, mieni się barwami i przygotowaniami fauny i flory do zimy, o czym w programie mówił Tomasz Wawryniuk, starszy specjalista Służby Leśnej w Nadleśnictwie Sarnaki.

Porosty to grupa ekologiczna, obejmująca organizmy żyjące w związku grzyba z jednym bądź wieloma fotosyntetyzującymi partnerami (fotobiontami) należącymi do zielenic z klasy Chlorophyaceae lub sinic. U około 97% gatunków porostów komponentami grzybowymi są workowce, a u pozostałych – podstawczaki z klasy pojedynczo-podstawowych oraz „grzyby niedoskonałe” - tak o skomplikowanej systematyce roślinnej czytamy w internetowej "Encyklopedii leśnej". Tymczasem, wchodząc do nowego rezerwatu Sugry, położonego na terenie gminy Kodeń, powstałego w 2021 roku i noszącego imię Janusza Szostakiewicza, wchodzimy do królestwa roślinnego, w którym może najbardziej znanym gatunkiem jest chrobotek reniferowy. Grzybiarze znają ten teren doskonale, bo jest on w grzyby urodzajny, ale od chwili formalnego ustanowienia rezerwatu przyrodniczego, wchodzić im tam już nie wolno. Porosty tamtejsze rosną również na konarach drzew, co sprawia wrażenie jakby roślinnej "skarpety", otulającej dół drzewa. To miejsce jest nadzwyczaj urokliwe, a obok tzw. Kalwarii Podlaskiej w dziedzinie ochrony przyrody, należy do najważniejszych w tym przygranicznym Nadleśnictwie. 

O tym, jak doszło do ustanowienia rezerwatu Sugry, oraz o jego wartościach przyrodniczych w programie mówią: Piotr Musiał, Nadleśniczy i Waldemar Sobechowicz, leśniczy Leśnictwa Zabłocie.

Rykowisko to okres godowy jelenia szlachetnego. Odbywa się ono mniej więcej od połowy września i trwa około miesiąca. Jego początek, przebieg i zakończenie determinują jednak warunki atmosferyczne. Jelenie swoje gody odbywają już nie tylko w głębi lasu, ale również na łąkach i w miejscach zbliżonych do domostw ludzkich. Wiąże się to z wysoką liczebnością turystów, przebywających w lesie, a więc niekiedy zakłócających spokój zwierzynie, ale też populacja jeleni stale wzrasta. Niezależnie od zmian, którymi świadkami jesteśmy, nadal, od pokoleń rykowisko uważane jest za misterium, zjawisko przepiękne, za obserwowaniem którego tęsknią zarówno myśliwi, jak i miłośnicy przyrody. Jest też ono przedmiotem licznej literatury oraz lubianym tematem przez malarzy.

O okresie godowym jeleni, czyli rykowisku w programie mówili: Tomasz Karwowski, podleśniczy leśnictwa Dobryń oraz Artur Soszyński, starszy specjalista Służby Leśnej w Nadleśnictwie Chotyłów.

TĘSKNOTA

Do gór ja tęsknię i ryku jelenia,

Który wśród borów potężnie rozbrzmiewa,

Kędyś u szczytów tam Hołowaczewa,

A cisza nocy ryk ten rozprzestrzenia.

Ledwo powstrzymać mogę serca drżenia,

I szał rozkoszy mą duszę owiewa,

Kiedy wśród boru potężnie rozbrzmiewa

Donośny, pełny, groźny ryk jelenia.

(Cezary Czarkowski-Golejewski, Dublany, 16, czerwca 1906)