Rody i Rodziny Mazowsza

Rody i rodziny Mazowsza: Radziwiłłowie z Rytwian, cz. 1

  • Piotr Szymon Łoś

  • 21.03.2020
  • 50 min 53 s

Krótki opis odcinka

Testament duchowy W dzisiejszych czasach i w dzisiejszej chwili, trudno jest przewidzieć, jakie kryteria w życiu społecznym i osobistym przetrwają zawieruchę. Tym bardziej niewzruszonym fundamentem pozostanie wiara i doktryna katolicka, z której wynikają i wynikać będą zawsze jedynie słuszne pojmowania stosunków i obowiązków człowieka wobec Boga, państwa, Ojczyzny i rodziny. Uważam, że niezależnie od wszelkich okoliczności, postawa człowieka powinna być czynna i pełna odpowiedzialności. Warsztat pracy, niezależnie od tego czy jest własnością, czy tylko zakresem działania, pozostaje zawsze tylko depozytem, danym nam w rękę od Boga, z władania nad którym zdać kiedyś sprawę będziemy musieli. Artur Mikołaj Radziwiłł Słowa te Autor wypowiedział w przededniu wybuchu II wojny św., kierując je do swoich najbliższych: żony Krystyny z Broel-Platerów (1903-1991) oraz jeszcze małoletnich dzieci: Joanny Marii (ur. 1928), Macieja Mikołaja (1930-2009) i Róży Elżbiety (1931-2003).  Radziwiłłowie szydłowieccy Na mapie współczesnego województwa mazowieckiego i Mazowsza pod względem historycznym oraz kulturowym, ważnymi, a w każdym razie wartymi zaznaczenia, punktami (i obiektami), związanymi z dziejami rodu ks. Radziwiłłów są m.in.: - Zegrze i Jadwisin (gm. Serock, pow. legionowski, woj. mazowieckie); - Zatory (gm. Zatory, pow. pułtuski, woj. mazowieckie); - Stara Wieś (gm. Liw, pow. węgrowski, woj. mazowieckie); - Nieborów (gm. Nieborów, pow. łowicki, woj. łódzkie); - Szydłowiec (gm. Szydłowiec, pow. szydłowiecki, woj. mazowieckie) - Pałac Radziwiłłów (Namiestnikowski), obecnie Pałac Prezydencki w Warszawie; - Pałac Przebendowskich i Radziwiłłów (ul. Bielańska 14, ob. Muzeum Niepodległości); - Młochów (gm. Nadarzyn, pow. pruszkowski, woj. mazowieckie); - Ząbki (gm. Ząbki, pow. wołomiński, woj. mazowieckie). Wszędzie tam – może poza Ząbkami, które były krótko i tylko własnością tabularną Marii Michałowej Radziwiłłowej na początku XX w., współfundatorki kościoła św. Trójcy – znajdują się pałace i dwory, stanowiące część rezydencjonalną tych majątków. Najstarszą z wymienionych siedzib jest zamek w Szydłowcu. Majątek ten był wianem Elżbiety z Szydłowieckich (1533-1562), o rękę której skutecznie wystarał się Mikołaj Radziwiłł „Czarny” (1515-1565), wojewoda wileński, marszałek wielki litewski itd.,  protektor kalwinizmu i główna postać rodziny w XVI wieku. Chociaż od tamtych czasów Szydłowiec nieprzerwanie był w rękach Radziwiłłów, to genealodzy za protoplastę tej gałęzi rodu uważają Michała Antoniego Radziwiłła (1687-1721), krajczego litewskiego, który ożenił się z Marcjanną z Dowmont-Siesickich (zm. 1736). Wprawdzie pozycja społeczno-polityczna Siesickich nie była tak silna, jak innych rodów, ale ich status ekonomiczny wyraźnie pomógł w podniesieniu się Radziwiłłów, którzy w wieku XVIII byli na etapie konsekwentnego powracania do dawnego znaczenia: najpierw ekonomicznego, a z czasem politycznego. Marcjanna wniosła w posagu Połoneczkę na Grodzieńszczyźnie oraz szereg innych folwarków. Niemniej, po ich śmierci, z punktu widzenia majątkowego, sytuacja ich dzieci była na tyle trudna, że zajęli się nimi krewni z Nieświeża (który był już ordynacją), dbając o odpowiednie mariaże, np. małżeństwo Leona Michała Radziwiłła (zmarłego zresztą młodo w wieku 29 lat) z Anną z Mycielskich. Konstanty Mikołaj Radziwiłł (1793-1869), syn Macieja (1749-1800), dramaturga oraz kompozytora i Elżbiety z Chodkiewiczów, odziedziczył dobra po ojcu, ale w 1802 roku Radziwiłłowie – z pomocą rodziny Chodkiewiczów z Młynowa jako opiekunów dzieci – Szydłowiec sprzedali Annie z hr. Zamoyskich ks. Sapieżynie. Zegrze Z licznego potomstwa, najstarszym synem Konstantego Mikołaja był Maciej Józef Radziwiłł (1842-1907). Jak opowiadał w „Pamiętnikach…” Krzysztof Radziwiłł, Maciej Józef miał młodzieńczą przeszłość rewolucyjną i niepodległościową, w wyniku czego został zesłany do Rosji. Gdy mógł powrócić, ożenił się z Jadwigą z hr. Krasińskich (1842-1913), córką Stanisława i Doroty z ks. Jabłonowskich. To ona wniosła w wianie dobra zegrzyńskie, a potem Radziwiłłowie dokupili Zatory w powiecie pułtuskim. Maciej Józef zarządzał ordynacją nieświesko-ołycką u swych zamożniejszych krewnych oraz w rodzinnej Połoneczce, a po ożenku – dobrami zegrzyńskimi. Ponieważ Rosjanie rozpoczęli realizację planu budowy fortyfikacji w Zegrzu, wykupili od niego część dóbr zegrzyńskich. Z funduszy w ten sposób uzyskanych Maciej Józef Radziwiłł wzniósł nową siedzibę w Jadwisinie oraz ufundował nowy kościół w Woli Kiełpińskiej. Poza prowadzeniem majątków, angażował się w życiu społecznym, działając m.in. (jako prezes) w Towarzystwie Rolniczym Guberni Warszawskiej oraz jako współinicjator powstania Towarzystwa Rolniczego w Radomiu. Był również prezesem Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności. Spośród dzieci Maciejostwa Radziwiłłów z Zegrza najliczniejsze potomstwo zapewnili dwaj synowie, a po kądzieli córka Dorota (1871-1947), wydana za przedstawiciela niemieckiej arystokracji, Jana hr. Oppersdorffa. Syn Macieja Józefa, Maciej Mikołaj Radziwiłł (1873-1920) był prawnikiem i działał na polu gospodarczym. Był udziałowcem Towarzystwa Akcyjnego Tramwajów Warszawskich, które zelektryfikowało konne tramwaje (1908), a wraz z m.in. Józefem Ebertem, Stanisławem Karłowskim i Sewerynem ks. Czetwertyńskim w 1918 roku współzakładał pierwszą w Polsce niepodległej spółkę akcyjną „Siła i Światło”, która generalnie zajmowała się elektryfikacją, a uruchomiła m.in. podmiejską kolej dojazdową (EKD). Zajmował się  popieraniem rozwoju przemysłowego kraju, jak też zaangażował się w budowę Teatru Polskiego w Warszawie. Politycznie związany z opcją rosyjską, był członkiem Komitetu Narodowego Polskiego. Naturalnie, nadal gospodarował w dobrach ziemskich w Zegrzu. W 1912 roku kupił jeszcze Starą Wieś (pow. węgrowski), niejako przywracając ten majątek Radziwiłłom po kilkuset latach. Oddał go bratu Franciszkowi Piusowi (1878-1944), działaczowi politycznemu, który gospodarował w Starej Wsi do końca istnienia wielkiej własności ziemskiej w Polsce. W 1897 roku Maciej Mikołaj Radziwiłł pojął za żonę Różę z hr. Potockich z Krzeszowic, córkę Artura i Róży z ks. Lubomirskich. W wianie Róża wniosła w dom radziwiłłowski dobra staszowskie, znajdujące się w Świętokrzyskiem. Bracia Radziwiłłowie Po przedwczesnej śmierci najpierw ojca, a potem matki, schedę po Macieju Mikołaju Radziwille w latach 20. XX wieku objęli czterej synowie: - Krzysztof Mikołaj (1898-1986), właściciel dóbr Sichów Duży, senator II RP, więzień obozów koncentracyjnych w czasie II wojny św., poseł na Sejm Ustawodawczy (1947), ożeniony z Zofią z Popielów z pobliskich Kurozwęk. Jedną z jego córek była dr Anna Radziwiłł (1939-2009), nauczycielka, autorka (także jako współautorka z prof. W. Roszkowskim) podręczników historii, wiceminister edukacji w rządzie Tadeusza Mazowieckiego; - Artur Mikołaj (1901-1939), żołnierz podczas I wojny św., wojny polsko-bolszewickiej 1919/1920, porucznik WP, uczestnik wojny obronnej we wrześniu 1939 roku, zginął 13 września 1939 roku pod Ołtarzewem. Trzykrotnie odznaczony Krzyżem Walecznych i Virtuti Militari. Był właścicielem dóbr ziemskich Rytwiany, wraz z ziemią orną, lasami oraz zakładami przemysłowymi; ojciec gościa audycji, p. Joanny M. Dorosiewicz; - Konstanty Mikołaj (1902-1944), właściciel dóbr Zegrze i Jadwisina z przyległościami, ożeniony z Marią z Żółtowskich z Niechanowa (tzw. Księżną Niezłomną), absolwent podchorążówki w Grudziądzu, zginął z rąk niemieckich w 1944 roku w forcie zegrzyńskim. Jego wnukami są m.in. dr nauk med. Konstanty Radziwiłł, były minister zdrowia, wojewoda mazowiecki oraz Maciej Radziwiłł, przedsiębiorca, filantrop, kolekcjoner i opiekun wielu pamiątek przeszłości, związanych z rodziną Radziwiłłów; - Maciej Mikołaj (1905-1994), inż. agronomii, właściciel dóbr Słupia w Świętokrzyskiem, ożeniony z Krystyną z Nieczuja-Dembińskich z Przysuchy, podporucznik WP, więzień oflagów niemieckich w czasie II wojny św.; bezdzietny. Drogowskaz na życie W pierwszej części opowieści o rodzinie Radziwiłłów z Rytwian p. Joanna Dorosiewicz przywołuje z pamięci postaci ukochanych Rodziców, niezapomniane osoby z kręgu domu w Rytwianach, odnosi się też do wspomnień stryja, który komentował w nich stosunki gospodarcze braci Radziwiłłów po śmierci ich ojca Macieja. Nie brakuje też wspomnień o polowaniach, szacunku do lasu oraz przyrody, jak i o stawach rybnych, stanowiących jedno z innowacyjnych rozwiązań gospodarczych w Rytwianach. Ale najważniejsze są jednak drogowskazy (często bardzo praktyczne) i system wartości, które poprzez codzienny kontakt z dziećmi przekazywali Arturowie Radziwiłłowie. Wobec faktu, że por. Artur Radziwiłł zginął w wojnie obronnej pod Ołtarzewem, Jego testament nabrał szczególnej wagi dla następnych pokoleń. Trudno jest również oprzeć się wrażeniu, właściwie pewności, że myśli, zawarte w  duchowym testamencie ostatniego przedwojennego właściciela dóbr rytwiańskich, były też efektem refleksji oraz pewnego rodzaju zobowiązania, jakie na jego generację nałożyła współczesność, jak też wielowiekowa historia i tradycja Radziwiłłów. ---------------- W audycji wykorzystano fragmenty „Pamiętników” Szymona Karskiego (Warszawa 2017, w opracowaniu Jakuba Greloffa) oraz „Pamiętników. Z feudalizmu do socjalizmu bezpośrednio” Krzysztofa Radziwiłła (Warszawa 2000, pod redakcją Barbary Gers), jak też „Divertimento for chamber orchestra” osiemnastowiecznego kompozytora Macieja Radziwiłła. [gallery ids="329168,329169,329170,329171,329172,329173,329174,329175,329176,329177,329178,329179,329180,329181,329182,329183,329184,329185,329187,329188,329189,329190,329191,329192"] Fot.: Dom rodziny Artura Radziwiłła w Rytwianach, potocznie nazywany pałacem, w rzeczywistości stanowiący przebudowany dawny budynek biurowy po nieistniejącej cukrowni. Zaprojektowany z myślą o wygodzie i funkcjonalności dla rodziny; lata 30. XX w.; zbiory J. Dorosiewicz Krystyna z Broel-Platerów i Artur Radziwiłłowie z Rytwian w Hotelu Europejskim w Warszawie, pierwsza połowa l. 30. XX w.; zbiory J. Dorosiewicz Gość programu: Joanna Maria z Radziwiłłów Dorosiewicz, córka Artura i Krystyny Radziwiłłów z Rytwian; fot. P. Łoś/RDC Artur i Krystyna Radziwiłłowie z córką Joanną na rękach przed domem w Rytwianach; zbiory J. Dorosiewicz Róża z Radziwiłłów Andrzejowa Broel-Platerowa, najmłodsza z dzieci Artura i Krystyny Radziwiłłów z Rytwian; zbiory J. Dorosiewicz Maciej Radziwiłł, inżynier, wynalazca, średni wiekiem pośród trojga dzieci Artura i Krystyny Radziwiłłów z Rytwian; zbiory J. Dorosiewicz Krystyna i Artur Radziwiłłowie z dziećmi: Joanną (stoi) i Maciejem (na rękach), tuż po śmierci Róży z Potockich Radziwiłłowej, matki Artura, rok 1931; zbiory J. Dorosiewicz Artur Radziwiłł z ukochaną córką Joanną, rok 1929; zbiory J. Dorosiewicz Maciej Radziwiłł (1749-1800), jeden z przodków Radziwiłłów z gałęzi szydłowieckiej; dramaturg, kompozytor, zmarły w Szydłowcu; Wikipedia Konstanty Radziwiłł (1793-1869), tytularny hrabia na Szydłowcu; Wikipedia Maciej Józef Radziwiłł z Połoneczki, mąż Jadwigi z Krasińskich z Zegrza; Wikipedia Maciej Mikołaj Radziwiłł, działacz gospodarczy, mąż Róży z Potockich z Krzeszowic; Wikipedia Czterej bracia Radziwiłłowie, synowie Macieja Mikołaja i Róży z Potockich, od lewej: Maciej ze Słupi, Konstanty z Jadwisina, Artur z Rytwian, Krzysztof z Sichowa, rok 1930; źródło: K. M. Radziwiłł „Pamiętniki. Od feudalizmu do socjalizmu bezpośrednio”, Warszawa 2000, s. 192; Bracia Radziwiłłowie z dziećmi, od lewej: Krzysztof z Sichowa, Artur z Rytwian, Konstanty z Jadwisina (brakuje Macieja ze Słupi), rok 1934; źródło: K. M. Radziwiłł „Pamiętniki. Od feudalizmu do socjalizmu bezpośrednio”, Warszawa 2000, s. 192; Archiwalny nekrolog prasowy Macieja Radziwiłła; domena publiczna Archiwalny nekrolog prasowy Jadwigi z Krasińskich Radziwiłłowej; domena publiczna Żniwa na polach w Rytwianach. Na maszynie rolniczej widoczny Józef Niedbała, pracownik majątku, zaś przy koniu Joanna Radziwiłł; zbiory J. Dorosiewicz Artur Radziwiłł w Karpatach z upolowanym niedźwiedziem, rok 1939; zbiory J. Dorosiewicz Gorzelnia w Rytwianach, jeden z zakładów rolno-przemysłowych, zarządzanych przez Artura Radziwiłła; zbiory J. Dorosiewicz Cukrownia w Rytwianach, początek XX w.; domena publiczna Julian Fałat „Przed polowaniem w Rytwianach”, przed 1901 r., olej na płótnie, fot. Z. Doliński, zbiory Muzeum Narodowego w Warszawie Kościół przy klasztorze pokamedulskim w Rytwianach, parafia kolatorska Radziwiłłów z Rytwian, prawdopodobnie początek XX w.; domena publiczna „Pałac” Radziwiłłów w Rytwianach, stan obecny (hotel); Wikipedia Pałac Krasińskich i Radziwiłłów w Zegrzu, stan obecny; Wikipedia

Opis odcinka

Testament duchowy W dzisiejszych czasach i w dzisiejszej chwili, trudno jest przewidzieć, jakie kryteria w życiu społecznym i osobistym przetrwają zawieruchę. Tym bardziej niewzruszonym fundamentem pozostanie wiara i doktryna katolicka, z której wynikają i wynikać będą zawsze jedynie słuszne pojmowania stosunków i obowiązków człowieka wobec Boga, państwa, Ojczyzny i rodziny. Uważam, że niezależnie od wszelkich okoliczności, postawa człowieka powinna być czynna i pełna odpowiedzialności. Warsztat pracy, niezależnie od tego czy jest własnością, czy tylko zakresem działania, pozostaje zawsze tylko depozytem, danym nam w rękę od Boga, z władania nad którym zdać kiedyś sprawę będziemy musieli.

Artur Mikołaj Radziwiłł

Słowa te Autor wypowiedział w przededniu wybuchu II wojny św., kierując je do swoich najbliższych: żony Krystyny z Broel-Platerów (1903-1991) oraz jeszcze małoletnich dzieci: Joanny Marii (ur. 1928), Macieja Mikołaja (1930-2009) i Róży Elżbiety (1931-2003).  Radziwiłłowie szydłowieccy Na mapie współczesnego województwa mazowieckiego i Mazowsza pod względem historycznym oraz kulturowym, ważnymi, a w każdym razie wartymi zaznaczenia, punktami (i obiektami), związanymi z dziejami rodu ks. Radziwiłłów są m.in.: - Zegrze i Jadwisin (gm. Serock, pow. legionowski, woj. mazowieckie); - Zatory (gm. Zatory, pow. pułtuski, woj. mazowieckie); - Stara Wieś (gm. Liw, pow. węgrowski, woj. mazowieckie); - Nieborów (gm. Nieborów, pow. łowicki, woj. łódzkie); - Szydłowiec (gm. Szydłowiec, pow. szydłowiecki, woj. mazowieckie) - Pałac Radziwiłłów (Namiestnikowski), obecnie Pałac Prezydencki w Warszawie; - Pałac Przebendowskich i Radziwiłłów (ul. Bielańska 14, ob. Muzeum Niepodległości); - Młochów (gm. Nadarzyn, pow. pruszkowski, woj. mazowieckie); - Ząbki (gm. Ząbki, pow. wołomiński, woj. mazowieckie). Wszędzie tam – może poza Ząbkami, które były krótko i tylko własnością tabularną Marii Michałowej Radziwiłłowej na początku XX w., współfundatorki kościoła św. Trójcy – znajdują się pałace i dwory, stanowiące część rezydencjonalną tych majątków. Najstarszą z wymienionych siedzib jest zamek w Szydłowcu. Majątek ten był wianem Elżbiety z Szydłowieckich (1533-1562), o rękę której skutecznie wystarał się Mikołaj Radziwiłł „Czarny” (1515-1565), wojewoda wileński, marszałek wielki litewski itd.,  protektor kalwinizmu i główna postać rodziny w XVI wieku. Chociaż od tamtych czasów Szydłowiec nieprzerwanie był w rękach Radziwiłłów, to genealodzy za protoplastę tej gałęzi rodu uważają Michała Antoniego Radziwiłła (1687-1721), krajczego litewskiego, który ożenił się z Marcjanną z Dowmont-Siesickich (zm. 1736). Wprawdzie pozycja społeczno-polityczna Siesickich nie była tak silna, jak innych rodów, ale ich status ekonomiczny wyraźnie pomógł w podniesieniu się Radziwiłłów, którzy w wieku XVIII byli na etapie konsekwentnego powracania do dawnego znaczenia: najpierw ekonomicznego, a z czasem politycznego. Marcjanna wniosła w posagu Połoneczkę na Grodzieńszczyźnie oraz szereg innych folwarków. Niemniej, po ich śmierci, z punktu widzenia majątkowego, sytuacja ich dzieci była na tyle trudna, że zajęli się nimi krewni z Nieświeża (który był już ordynacją), dbając o odpowiednie mariaże, np. małżeństwo Leona Michała Radziwiłła (zmarłego zresztą młodo w wieku 29 lat) z Anną z Mycielskich. Konstanty Mikołaj Radziwiłł (1793-1869), syn Macieja (1749-1800), dramaturga oraz kompozytora i Elżbiety z Chodkiewiczów, odziedziczył dobra po ojcu, ale w 1802 roku Radziwiłłowie – z pomocą rodziny Chodkiewiczów z Młynowa jako opiekunów dzieci – Szydłowiec sprzedali Annie z hr. Zamoyskich ks. Sapieżynie. Zegrze Z licznego potomstwa, najstarszym synem Konstantego Mikołaja był Maciej Józef Radziwiłł (1842-1907). Jak opowiadał w „Pamiętnikach…” Krzysztof Radziwiłł, Maciej Józef miał młodzieńczą przeszłość rewolucyjną i niepodległościową, w wyniku czego został zesłany do Rosji. Gdy mógł powrócić, ożenił się z Jadwigą z hr. Krasińskich (1842-1913), córką Stanisława i Doroty z ks. Jabłonowskich. To ona wniosła w wianie dobra zegrzyńskie, a potem Radziwiłłowie dokupili Zatory w powiecie pułtuskim. Maciej Józef zarządzał ordynacją nieświesko-ołycką u swych zamożniejszych krewnych oraz w rodzinnej Połoneczce, a po ożenku – dobrami zegrzyńskimi. Ponieważ Rosjanie rozpoczęli realizację planu budowy fortyfikacji w Zegrzu, wykupili od niego część dóbr zegrzyńskich. Z funduszy w ten sposób uzyskanych Maciej Józef Radziwiłł wzniósł nową siedzibę w Jadwisinie oraz ufundował nowy kościół w Woli Kiełpińskiej. Poza prowadzeniem majątków, angażował się w życiu społecznym, działając m.in. (jako prezes) w Towarzystwie Rolniczym Guberni Warszawskiej oraz jako współinicjator powstania Towarzystwa Rolniczego w Radomiu. Był również prezesem Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności. Spośród dzieci Maciejostwa Radziwiłłów z Zegrza najliczniejsze potomstwo zapewnili dwaj synowie, a po kądzieli córka Dorota (1871-1947), wydana za przedstawiciela niemieckiej arystokracji, Jana hr. Oppersdorffa. Syn Macieja Józefa, Maciej Mikołaj Radziwiłł (1873-1920) był prawnikiem i działał na polu gospodarczym. Był udziałowcem Towarzystwa Akcyjnego Tramwajów Warszawskich, które zelektryfikowało konne tramwaje (1908), a wraz z m.in. Józefem Ebertem, Stanisławem Karłowskim i Sewerynem ks. Czetwertyńskim w 1918 roku współzakładał pierwszą w Polsce niepodległej spółkę akcyjną „Siła i Światło”, która generalnie zajmowała się elektryfikacją, a uruchomiła m.in. podmiejską kolej dojazdową (EKD). Zajmował się  popieraniem rozwoju przemysłowego kraju, jak też zaangażował się w budowę Teatru Polskiego w Warszawie. Politycznie związany z opcją rosyjską, był członkiem Komitetu Narodowego Polskiego. Naturalnie, nadal gospodarował w dobrach ziemskich w Zegrzu. W 1912 roku kupił jeszcze Starą Wieś (pow. węgrowski), niejako przywracając ten majątek Radziwiłłom po kilkuset latach. Oddał go bratu Franciszkowi Piusowi (1878-1944), działaczowi politycznemu, który gospodarował w Starej Wsi do końca istnienia wielkiej własności ziemskiej w Polsce. W 1897 roku Maciej Mikołaj Radziwiłł pojął za żonę Różę z hr. Potockich z Krzeszowic, córkę Artura i Róży z ks. Lubomirskich. W wianie Róża wniosła w dom radziwiłłowski dobra staszowskie, znajdujące się w Świętokrzyskiem. Bracia Radziwiłłowie Po przedwczesnej śmierci najpierw ojca, a potem matki, schedę po Macieju Mikołaju Radziwille w latach 20. XX wieku objęli czterej synowie: - Krzysztof Mikołaj (1898-1986), właściciel dóbr Sichów Duży, senator II RP, więzień obozów koncentracyjnych w czasie II wojny św., poseł na Sejm Ustawodawczy (1947), ożeniony z Zofią z Popielów z pobliskich Kurozwęk. Jedną z jego córek była dr Anna Radziwiłł (1939-2009), nauczycielka, autorka (także jako współautorka z prof. W. Roszkowskim) podręczników historii, wiceminister edukacji w rządzie Tadeusza Mazowieckiego; - Artur Mikołaj (1901-1939), żołnierz podczas I wojny św., wojny polsko-bolszewickiej 1919/1920, porucznik WP, uczestnik wojny obronnej we wrześniu 1939 roku, zginął 13 września 1939 roku pod Ołtarzewem. Trzykrotnie odznaczony Krzyżem Walecznych i Virtuti Militari. Był właścicielem dóbr ziemskich Rytwiany, wraz z ziemią orną, lasami oraz zakładami przemysłowymi; ojciec gościa audycji, p. Joanny M. Dorosiewicz; - Konstanty Mikołaj (1902-1944), właściciel dóbr Zegrze i Jadwisina z przyległościami, ożeniony z Marią z Żółtowskich z Niechanowa (tzw. Księżną Niezłomną), absolwent podchorążówki w Grudziądzu, zginął z rąk niemieckich w 1944 roku w forcie zegrzyńskim. Jego wnukami są m.in. dr nauk med. Konstanty Radziwiłł, były minister zdrowia, wojewoda mazowiecki oraz Maciej Radziwiłł, przedsiębiorca, filantrop, kolekcjoner i opiekun wielu pamiątek przeszłości, związanych z rodziną Radziwiłłów; - Maciej Mikołaj (1905-1994), inż. agronomii, właściciel dóbr Słupia w Świętokrzyskiem, ożeniony z Krystyną z Nieczuja-Dembińskich z Przysuchy, podporucznik WP, więzień oflagów niemieckich w czasie II wojny św.; bezdzietny. Drogowskaz na życie W pierwszej części opowieści o rodzinie Radziwiłłów z Rytwian p. Joanna Dorosiewicz przywołuje z pamięci postaci ukochanych Rodziców, niezapomniane osoby z kręgu domu w Rytwianach, odnosi się też do wspomnień stryja, który komentował w nich stosunki gospodarcze braci Radziwiłłów po śmierci ich ojca Macieja. Nie brakuje też wspomnień o polowaniach, szacunku do lasu oraz przyrody, jak i o stawach rybnych, stanowiących jedno z innowacyjnych rozwiązań gospodarczych w Rytwianach. Ale najważniejsze są jednak drogowskazy (często bardzo praktyczne) i system wartości, które poprzez codzienny kontakt z dziećmi przekazywali Arturowie Radziwiłłowie. Wobec faktu, że por. Artur Radziwiłł zginął w wojnie obronnej pod Ołtarzewem, Jego testament nabrał szczególnej wagi dla następnych pokoleń. Trudno jest również oprzeć się wrażeniu, właściwie pewności, że myśli, zawarte w  duchowym testamencie ostatniego przedwojennego właściciela dóbr rytwiańskich, były też efektem refleksji oraz pewnego rodzaju zobowiązania, jakie na jego generację nałożyła współczesność, jak też wielowiekowa historia i tradycja Radziwiłłów. ---------------- W audycji wykorzystano fragmenty „Pamiętników” Szymona Karskiego (Warszawa 2017, w opracowaniu Jakuba Greloffa) oraz „Pamiętników. Z feudalizmu do socjalizmu bezpośrednio” Krzysztofa Radziwiłła (Warszawa 2000, pod redakcją Barbary Gers), jak też „Divertimento for chamber orchestra” osiemnastowiecznego kompozytora Macieja Radziwiłła. [gallery ids="329168,329169,329170,329171,329172,329173,329174,329175,329176,329177,329178,329179,329180,329181,329182,329183,329184,329185,329187,329188,329189,329190,329191,329192"] Fot.:
  1. Dom rodziny Artura Radziwiłła w Rytwianach, potocznie nazywany pałacem, w rzeczywistości stanowiący przebudowany dawny budynek biurowy po nieistniejącej cukrowni. Zaprojektowany z myślą o wygodzie i funkcjonalności dla rodziny; lata 30. XX w.; zbiory J. Dorosiewicz
  2. Krystyna z Broel-Platerów i Artur Radziwiłłowie z Rytwian w Hotelu Europejskim w Warszawie, pierwsza połowa l. 30. XX w.; zbiory J. Dorosiewicz
  3. Gość programu: Joanna Maria z Radziwiłłów Dorosiewicz, córka Artura i Krystyny Radziwiłłów z Rytwian; fot. P. Łoś/RDC
  4. Artur i Krystyna Radziwiłłowie z córką Joanną na rękach przed domem w Rytwianach; zbiory J. Dorosiewicz
  5. Róża z Radziwiłłów Andrzejowa Broel-Platerowa, najmłodsza z dzieci Artura i Krystyny Radziwiłłów z Rytwian; zbiory J. Dorosiewicz
  6. Maciej Radziwiłł, inżynier, wynalazca, średni wiekiem pośród trojga dzieci Artura i Krystyny Radziwiłłów z Rytwian; zbiory J. Dorosiewicz
  7. Krystyna i Artur Radziwiłłowie z dziećmi: Joanną (stoi) i Maciejem (na rękach), tuż po śmierci Róży z Potockich Radziwiłłowej, matki Artura, rok 1931; zbiory J. Dorosiewicz
  8. Artur Radziwiłł z ukochaną córką Joanną, rok 1929; zbiory J. Dorosiewicz
  9. Maciej Radziwiłł (1749-1800), jeden z przodków Radziwiłłów z gałęzi szydłowieckiej; dramaturg, kompozytor, zmarły w Szydłowcu; Wikipedia
  10. Konstanty Radziwiłł (1793-1869), tytularny hrabia na Szydłowcu; Wikipedia
  11. Maciej Józef Radziwiłł z Połoneczki, mąż Jadwigi z Krasińskich z Zegrza; Wikipedia
  12. Maciej Mikołaj Radziwiłł, działacz gospodarczy, mąż Róży z Potockich z Krzeszowic; Wikipedia
  13. Czterej bracia Radziwiłłowie, synowie Macieja Mikołaja i Róży z Potockich, od lewej: Maciej ze Słupi, Konstanty z Jadwisina, Artur z Rytwian, Krzysztof z Sichowa, rok 1930; źródło: K. M. Radziwiłł „Pamiętniki. Od feudalizmu do socjalizmu bezpośrednio”, Warszawa 2000, s. 192;
  14. Bracia Radziwiłłowie z dziećmi, od lewej: Krzysztof z Sichowa, Artur z Rytwian, Konstanty z Jadwisina (brakuje Macieja ze Słupi), rok 1934; źródło: K. M. Radziwiłł „Pamiętniki. Od feudalizmu do socjalizmu bezpośrednio”, Warszawa 2000, s. 192;
  15. Archiwalny nekrolog prasowy Macieja Radziwiłła; domena publiczna
  16. Archiwalny nekrolog prasowy Jadwigi z Krasińskich Radziwiłłowej; domena publiczna
  17. Żniwa na polach w Rytwianach. Na maszynie rolniczej widoczny Józef Niedbała, pracownik majątku, zaś przy koniu Joanna Radziwiłł; zbiory J. Dorosiewicz
  18. Artur Radziwiłł w Karpatach z upolowanym niedźwiedziem, rok 1939; zbiory J. Dorosiewicz
  19. Gorzelnia w Rytwianach, jeden z zakładów rolno-przemysłowych, zarządzanych przez Artura Radziwiłła; zbiory J. Dorosiewicz
  20. Cukrownia w Rytwianach, początek XX w.; domena publiczna
  21. Julian Fałat „Przed polowaniem w Rytwianach”, przed 1901 r., olej na płótnie, fot. Z. Doliński, zbiory Muzeum Narodowego w Warszawie
  22. Kościół przy klasztorze pokamedulskim w Rytwianach, parafia kolatorska Radziwiłłów z Rytwian, prawdopodobnie początek XX w.; domena publiczna
  23. „Pałac” Radziwiłłów w Rytwianach, stan obecny (hotel); Wikipedia
  24. Pałac Krasińskich i Radziwiłłów w Zegrzu, stan obecny; Wikipedia

Kategorie:

OGÓLNY OPIS PODCASTU

Rody i Rodziny Mazowsza

Mamy w Polsce i na Mazowszu całą mozaikę rodzin. Są rody wielkie, możne i zasłużone, które przez wieki miały znaczenie polityczne, wsławiały się mecenatem kulturalnym i szeroką działalnością filantropijną. O wszystkich tych rodach staramy się mówić w tej audycji, najczęściej z udziałem ich członków lub z pomocą historyków.

Odcinki podcastu (480)

  • Śladami Zamoyskich po Mazowszu i Podlasiu

    • 23.03.2024

    • 50 min 26 s

  • Raczyńscy z Zawałowa

    • 09.03.2024

    • 47 min 07 s

  • Rzepeccy z Polichna i ze Lwowa

    • 02.03.2024

    • 51 min 30 s

  • Sługoccy z Iwonicza

    • 24.02.2024

    • 50 min 15 s

  • Zanowie z Dukszt, cz. 2

    • 17.02.2024

    • 49 min 43 s

  • 03.02.2024

    • 03.02.2024

    • 49 min 05 s

  • Czartoryscy z Pełkiń

    • 27.01.2024

    • 50 min 25 s

  • Zanowie z Dukszt, cz. 1

    • 20.01.2024

    • 51 min 31 s

  • 13.01.2024

    • 13.01.2024

    • 52 min 47 s

  • Orsettiowie z Ujazdu i Cichowscy z Raju

    • 06.01.2024

    • 53 min 49 s

1
2
3
...
46
47
48