Łosiowisko

Łosiowisko: "Oczy masz takie same" – Henryk Sobierajski, wnuk "Hubala"

Piotr Szymon Łoś
03.10.2021
50 min 04 s

Krótki opis odcinka

Gdy Oddział Wydzielony Wojska Polskiego pod dowództwem „Hubala” w marcu 1940 roku odjechał z Gałek (gm. Gielniów, pow. przysuski, ob. woj. mazowieckie), gdzie mjr Henryk Dobrzański od płk Leopolda Okulickiego (1898-1946), komendanta łódzkiego ZWZ, usłyszał decyzję o rozwiązaniu Oddziału i zakończeniu walki, wieś tę - w odwecie za przyjęcie żołnierzy Oddziału pod swoje dachy - Niemcy spacyfikowali. Ci, którzy przeżyli, na długo pamiętali fakt kilkutygodniowego stacjonowania polskiego wojska oraz skutek obecności „Hubala”, czyli pacyfikację i późniejsze represje niemieckie. Po latach, wnuk „Hubala”, Henryk Sobierajski, do Gałek jechał z trwogą, nie wiedząc, jak starsi mieszkańcy wsi – świadkowie tamtej historii, przyjmą go. Dla mnie to był duży stres. Gdy wszedłem na spotkanie, panie ze wsi otoczyły mnie kółkiem. Były ubrane odświętnie, w strojach opoczyńskich. W pewnym momencie, pani Laskowska, u rodziców której stacjonował „Hubal” z Oddziałem, przytuliła mnie i powiedziała: dziadek taki duży nie był, ale oczy masz takie same… (Henryk Sobierajski) W Krubkach w gminie Poświętne (pow. wołomiński) po 1945 roku początkowo niewiele osób wspominało wydarzenia z września 1939 roku, a zwłaszcza oddział ułanów pod dowództwem mjr Henryka Dobrzańskiego „Hubala”, który zjawił się w majątku Zofii Arkuszewskiej (1895-1978), córki Stanisława Arkuszewskiego i Heleny z Bobrowskich. Dopiero, gdy ukazała się książka „Hubalczycy” (1959) Melchiora Wańkowicza, także w Krubkach zaczęto mówić o tym oficerze WP, który nie godząc się z przegraną kampanią wrześniową 1939 roku, postanowił kontynuować walkę. Henryk Dobrzański „Hubal” (1897-1940) urodził się w Jaśle jako syn Henryka i Marii z hr. Lubienieckich. Był w Legionach Polskich J. Piłsudskiego, uczestniczył w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 roku. W latach 30. znany był ze swych sukcesów jeździeckich. Po wielu sukcesach krajowych i zagranicznych, wyjechał w 1928 roku na olimpiadę do Amsterdamu, gdzie był zawodnikiem rezerwowy, sam więc nie wziął udziału w zawodach, a podstawowa ekipa polskich jeźdźców zdobyła srebrny medal. "Hubal" należał do grona absolwentów Podchorążówki w Grudziądzu. Po przejściu kampanii wrześniowej 1939, 110 pułk ułanów (w którym służył i z którym szedł z Wołkowyska na pomoc Warszawie) został rozwiązany. Mjr Dobrzański utworzył oddział (Wydzielony Oddział Wojska Polskiego), nazywany potem „Hubalczykami”, prowadząc walki w Górach Świętokrzyskich. „Hubal” poległ w walce z Niemcami pod Anielinem 30.04.1940. Jego wizyta w Krubkach, choć krótka, była dość ważna. Wraz ze swymi żołnierzami szedł z odsieczą walczącej Warszawie, ale wobec kapitulacji stolicy Polski, marsz okazał się więc bezcelowy. W Krubkach postanowił, że rozpocznie już podziemną walkę. Zmienił zatem formę walki zbrojnej, ale traktował ją nie jako partyzantkę, ale kontynuację wojny obronnej. Swoim żołnierzom dał możliwość wyboru: czy po przegranej wojnie obronnej wracają do domów, czy też idą z nim. Większość żołnierzy zdecydowała się na dalszą walkę. Po krótkim pobycie w leśniczówce, z lasów Zofii Arkuszewskiej, wyruszył ze swym oddziałem, okrążając Warszawę od południa, przeprawiając się przez Wisłę w Maciejowicach i dalej do lasów na Kielecczyźnie. Przed wyjazdem w Góry Świętokrzyskie, jak opowiadał kuzyn właścicielki Krubek, Antoni Arkuszewski, major „Hubal” wręczył Zofii Arkuszewskiej list do żony i córki Krystyny oraz sygnet z herbem Dobrzańskich, z prośbą, aby go im przekazała. Co też się stało. W chwili wybuchu wojny Krubki należały do majątków wzorowych, co podkreślali mieszkańcy wsi, byli pracownicy Zofii Arkuszewskiej oraz ich potomkowie: Aleksandra i Antoni Domańscy, Henryk Domański oraz nauczyciel z pobliskich Ręczaj Nowych, Janusz Ludwiniak. Dziedziczka nie spodziewała się wojska, ułanów. Gdy przyjechali, a była noc, stróże, którzy pilnowali domu, dali jej znać. Trzej oficerowie podeszli do dworu, dziedziczka rozmawiała z nimi przez okno. Po chwili zostali zaproszeni do dworu. Arkuszewska zawiadomiła mego ojca, że są żołnierze polscy. Kazała rozbroić konie i puścić na pola. Żeby ludzie nie zorientowali się, że tu są wojskowe konie. (Antoni Domański) Park ogrodzony był ceglanym murem, stare wiekowe drzewa, piękne sadzawki, wtedy stał jeszcze dwór. Mieszkańcy wsi byli przerażeni: z jednej strony Niemcy, z drugiej Polacy – spodziewali się czegoś najgorszego, rozlewu krwi. Tymczasem polscy żołnierze rozlokowali się wokół dworu, nie wychodzili na teren wsi, nie przekraczali bramy parku Arkuszewskiej. Napoili konie w sadzawkach, rozłożyli się pod drzewami. Oficerów pani Arkuszewska zaprosiła do siebie, do dworu, tam zjedli kolację. Rano zaczęli przygotowania do odjazdu. Niektórzy opowiadali, że wprawdzie zajmowali się swoimi sprawami (obrządkiem wokół krów, koni), ale widzieli co w głębi parku robią ci żołnierze. Zwyczajne żołnierskie czynności: zbiórki, ustawianie szeregów, odliczanie, pojenie koni, śniadanie itp. No i później (opowiadał mi pan Świadek) jeden z oficerów wyszedł ze dworu, zarządził zbiórkę. Żołnierze się ustawili, on coś do nich mówił, ale mój rozmówca nie słyszał co. I z tego szeregu zaczęli się rozchodzić: część żołnierzy w jedną, część w drugą stronę. Jedna grupa ułanów wsiadła na konie, odjechali, a reszta pozostała jeszcze przez pewien czas. Ale też wyjechali, przez południową bramę parku opuścili gościnny dom Arkuszewskiej i udali się w kierunku lasu. (Janusz Ludwiniak) Przy niedzieli przyjechali, od razu do parku. Nie wiem ilu było: oficerowie i żołnierze. Potrzebowali owsa dla koni. Pojechaliśmy na drugą wieś, zebraliśmy owies. Oficerowie poszli do dworu, a żołnierze zostali w parku. Mówili, że boją się Niemców. Jak szli do dworu, żeby coś zjeść, prosili, żeby przypilnować, czy nie jadą Niemcy. Byli chyba przez dwa dni. Rozbroili się, sprzedali część koni, zamienili je na chomąta, niektóre zostawili w stajni dworskiej. Wyruszyli w stronę lasu. Dziedziczka skierowała ich do swojej gajówki koło Pustelnika. Stamtąd rozjechali się. Mieli pojechać w Kieleckie. Jak się potem zorientowałem, Niemcy też byli przestraszeni, bali się potyczki z polskim wojskiem. Po wyjeździe Polaków, Niemcy podeszli bliżej dworu. Pasłem wtedy krowę, trzech Niemców nadjechało, próbowali dowiedzieć się, gdzie odjechało polskie wojsko. Powiedziałem, że nie widziałem żołnierzy polskich. Jeden z nich wymierzył we mnie karabin. Chciał mnie nastraszyć. Wiedziałem naturalnie o ułanach, ale nie znałem nazwiska dowódcy. Wiedzieliśmy, że nasi i nic poza tym. Dopiero po wojnie dowiedzieliśmy się, że to był major Hubal. (Antoni Domański) Nikt nie znał nazwiska oficera, którego oddział tak serdecznie przyjęła pani Arkuszewska. Myślałem potem – na ile moi informatorzy opowiadają to, co widzieli, a na ile mówili o tym, co zobaczyli na filmie lub przeczytali u Wańkowicza w opowiadaniu „Hubalczycy”. Uznałem jednak, że ich relacjom można zaufać. To byli przecież starsi, prości ludzie, ich wspomnienia są autentyczne. Opowiadali, że to był jakiś oddział, ale nie wiedzieli jaki, nie znali dowódcy, nic wtedy nie wiedzieli. To był początek wojny, strach gościł w życiu wszystkich. (Janusz Ludwiniak) W 1945 roku NKWD chodziło po wsi i szukało akowców. Niestety, jeden z mieszkańców wskazał ich, zostali aresztowani. Innym udało się, bo poszli służyć w milicji w Mińsku Mazowieckim. Po wojnie przyszli tutaj jacyś ludzie twierdząc, że maszerują szlakiem „Hubala”. Byłem wtedy na polu. Oni mówili, że „Hubal” szedł tą drogą, a ja twierdziłem, że szedł w stronę Okuniewa i Pustelnika, do gajówki dziedziczki. Wszyscy to przecież pamiętaliśmy dobrze. Młodzież z różnych stron przyjeżdżała do parku, pytała, gdzie stacjonował oddział majora. We wrześniu 1939 roku byliśmy dumni, że do Krubek zajechało polskie wojsko. Po wojnie dowiedzieliśmy się, że nasza dziedziczka gościła samego „Hubala”. (Aleksandra i Antoni Domańscy) Źródło.: Aleksandra i Antoni Domańscy, Henryk Domański, Janusz i Maria Ludwiniakowie, relacja, Krubki 10.01.2001 (zbiory P. Łosia). Szlak bojowy Wydzielonego Oddziału Wojska Polskiego i mjr Henryka Dobrzańskiego „Hubala” zakończył się jego śmiercią koło Anielina dnia 30 kwietnia 1940 roku z rąk żołnierzy niemieckich. Krubki były jedną z wielu wsi, które znalazły się na szlaku bojowym Hubalczyków. Do tej wojennej tradycji nawiązują Maciejowice, Michałów, Anielin, Hucisko, Gałki i wiele, wiele innych wsi i miejscowości. Niewątpliwie do utrwalenia pamięci o czynach bojowych majora i jego Oddziału oraz narodzenia się Hubalowej legendy, przyczyniła się popularność opowiadania Melchiora Wańkowicza, a potem filmu fabularnego w reżyserii Bohdana Poręby (1973). Postać „Hubala” stała się symbolem walki o niepodległość, wskazywała też na złożoność wydarzeń politycznych i militarnych u progu wojny oraz w kampanii wrześniowej 1939 roku. Tradycja rodzinna, której tak bardzo spopularyzowanym elementem stała się historia „Hubala”, była również bardzo żywa w rodzinach Dobrzańskich, Lubienieckich i innych spokrewnionych z majorem. Niestrudzoną depozytariuszką pamięci rodzinnej i czynu wojennego swego ojca, była Krystyna z Dobrzańskich Sobierajska (1932-2020), która wraz z rodziną uczestniczyła w uroczystościach i wydarzeniach, związanych z pamięcią o „Hubalu”. Gdy Jej zabrakło (zmarła zaledwie rok temu), dzieło to na dobre przejął syn z synową i wnuczkami. W programie historię „Hubala” przypomniał, jak też opowiedział o rodzinnym stosunku do tradycji, Henryk Sobierajski, dziennikarz, menadżer, związany z grupą kapitałową Telewizji „Polsat”, syn ww. Krystyny, a wnuk mjr Henryka Dobrzańskiego. [gallery ids="420019,420020,420021,420022,420023,420024,420025,420026,420027,420028,420029"]

na żywo

Posłuchaj z regionu

Opis odcinka

Gdy Oddział Wydzielony Wojska Polskiego pod dowództwem „Hubala” w marcu 1940 roku odjechał z Gałek (gm. Gielniów, pow. przysuski, ob. woj. mazowieckie), gdzie mjr Henryk Dobrzański od płk Leopolda Okulickiego (1898-1946), komendanta łódzkiego ZWZ, usłyszał decyzję o rozwiązaniu Oddziału i zakończeniu walki, wieś tę - w odwecie za przyjęcie żołnierzy Oddziału pod swoje dachy - Niemcy spacyfikowali. Ci, którzy przeżyli, na długo pamiętali fakt kilkutygodniowego stacjonowania polskiego wojska oraz skutek obecności „Hubala”, czyli pacyfikację i późniejsze represje niemieckie. Po latach, wnuk „Hubala”, Henryk Sobierajski, do Gałek jechał z trwogą, nie wiedząc, jak starsi mieszkańcy wsi – świadkowie tamtej historii, przyjmą go. Dla mnie to był duży stres. Gdy wszedłem na spotkanie, panie ze wsi otoczyły mnie kółkiem. Były ubrane odświętnie, w strojach opoczyńskich. W pewnym momencie, pani Laskowska, u rodziców której stacjonował „Hubal” z Oddziałem, przytuliła mnie i powiedziała: dziadek taki duży nie był, ale oczy masz takie same… (Henryk Sobierajski) W Krubkach w gminie Poświętne (pow. wołomiński) po 1945 roku początkowo niewiele osób wspominało wydarzenia z września 1939 roku, a zwłaszcza oddział ułanów pod dowództwem mjr Henryka Dobrzańskiego „Hubala”, który zjawił się w majątku Zofii Arkuszewskiej (1895-1978), córki Stanisława Arkuszewskiego i Heleny z Bobrowskich. Dopiero, gdy ukazała się książka „Hubalczycy” (1959) Melchiora Wańkowicza, także w Krubkach zaczęto mówić o tym oficerze WP, który nie godząc się z przegraną kampanią wrześniową 1939 roku, postanowił kontynuować walkę. Henryk Dobrzański „Hubal” (1897-1940) urodził się w Jaśle jako syn Henryka i Marii z hr. Lubienieckich. Był w Legionach Polskich J. Piłsudskiego, uczestniczył w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 roku. W latach 30. znany był ze swych sukcesów jeździeckich. Po wielu sukcesach krajowych i zagranicznych, wyjechał w 1928 roku na olimpiadę do Amsterdamu, gdzie był zawodnikiem rezerwowy, sam więc nie wziął udziału w zawodach, a podstawowa ekipa polskich jeźdźców zdobyła srebrny medal. "Hubal" należał do grona absolwentów Podchorążówki w Grudziądzu. Po przejściu kampanii wrześniowej 1939, 110 pułk ułanów (w którym służył i z którym szedł z Wołkowyska na pomoc Warszawie) został rozwiązany. Mjr Dobrzański utworzył oddział (Wydzielony Oddział Wojska Polskiego), nazywany potem „Hubalczykami”, prowadząc walki w Górach Świętokrzyskich. „Hubal” poległ w walce z Niemcami pod Anielinem 30.04.1940. Jego wizyta w Krubkach, choć krótka, była dość ważna. Wraz ze swymi żołnierzami szedł z odsieczą walczącej Warszawie, ale wobec kapitulacji stolicy Polski, marsz okazał się więc bezcelowy. W Krubkach postanowił, że rozpocznie już podziemną walkę. Zmienił zatem formę walki zbrojnej, ale traktował ją nie jako partyzantkę, ale kontynuację wojny obronnej. Swoim żołnierzom dał możliwość wyboru: czy po przegranej wojnie obronnej wracają do domów, czy też idą z nim. Większość żołnierzy zdecydowała się na dalszą walkę. Po krótkim pobycie w leśniczówce, z lasów Zofii Arkuszewskiej, wyruszył ze swym oddziałem, okrążając Warszawę od południa, przeprawiając się przez Wisłę w Maciejowicach i dalej do lasów na Kielecczyźnie. Przed wyjazdem w Góry Świętokrzyskie, jak opowiadał kuzyn właścicielki Krubek, Antoni Arkuszewski, major „Hubal” wręczył Zofii Arkuszewskiej list do żony i córki Krystyny oraz sygnet z herbem Dobrzańskich, z prośbą, aby go im przekazała. Co też się stało. W chwili wybuchu wojny Krubki należały do majątków wzorowych, co podkreślali mieszkańcy wsi, byli pracownicy Zofii Arkuszewskiej oraz ich potomkowie: Aleksandra i Antoni Domańscy, Henryk Domański oraz nauczyciel z pobliskich Ręczaj Nowych, Janusz Ludwiniak. Dziedziczka nie spodziewała się wojska, ułanów. Gdy przyjechali, a była noc, stróże, którzy pilnowali domu, dali jej znać. Trzej oficerowie podeszli do dworu, dziedziczka rozmawiała z nimi przez okno. Po chwili zostali zaproszeni do dworu. Arkuszewska zawiadomiła mego ojca, że są żołnierze polscy. Kazała rozbroić konie i puścić na pola. Żeby ludzie nie zorientowali się, że tu są wojskowe konie. (Antoni Domański) Park ogrodzony był ceglanym murem, stare wiekowe drzewa, piękne sadzawki, wtedy stał jeszcze dwór. Mieszkańcy wsi byli przerażeni: z jednej strony Niemcy, z drugiej Polacy – spodziewali się czegoś najgorszego, rozlewu krwi. Tymczasem polscy żołnierze rozlokowali się wokół dworu, nie wychodzili na teren wsi, nie przekraczali bramy parku Arkuszewskiej. Napoili konie w sadzawkach, rozłożyli się pod drzewami. Oficerów pani Arkuszewska zaprosiła do siebie, do dworu, tam zjedli kolację. Rano zaczęli przygotowania do odjazdu. Niektórzy opowiadali, że wprawdzie zajmowali się swoimi sprawami (obrządkiem wokół krów, koni), ale widzieli co w głębi parku robią ci żołnierze. Zwyczajne żołnierskie czynności: zbiórki, ustawianie szeregów, odliczanie, pojenie koni, śniadanie itp. No i później (opowiadał mi pan Świadek) jeden z oficerów wyszedł ze dworu, zarządził zbiórkę. Żołnierze się ustawili, on coś do nich mówił, ale mój rozmówca nie słyszał co. I z tego szeregu zaczęli się rozchodzić: część żołnierzy w jedną, część w drugą stronę. Jedna grupa ułanów wsiadła na konie, odjechali, a reszta pozostała jeszcze przez pewien czas. Ale też wyjechali, przez południową bramę parku opuścili gościnny dom Arkuszewskiej i udali się w kierunku lasu. (Janusz Ludwiniak) Przy niedzieli przyjechali, od razu do parku. Nie wiem ilu było: oficerowie i żołnierze. Potrzebowali owsa dla koni. Pojechaliśmy na drugą wieś, zebraliśmy owies. Oficerowie poszli do dworu, a żołnierze zostali w parku. Mówili, że boją się Niemców. Jak szli do dworu, żeby coś zjeść, prosili, żeby przypilnować, czy nie jadą Niemcy. Byli chyba przez dwa dni. Rozbroili się, sprzedali część koni, zamienili je na chomąta, niektóre zostawili w stajni dworskiej. Wyruszyli w stronę lasu. Dziedziczka skierowała ich do swojej gajówki koło Pustelnika. Stamtąd rozjechali się. Mieli pojechać w Kieleckie. Jak się potem zorientowałem, Niemcy też byli przestraszeni, bali się potyczki z polskim wojskiem. Po wyjeździe Polaków, Niemcy podeszli bliżej dworu. Pasłem wtedy krowę, trzech Niemców nadjechało, próbowali dowiedzieć się, gdzie odjechało polskie wojsko. Powiedziałem, że nie widziałem żołnierzy polskich. Jeden z nich wymierzył we mnie karabin. Chciał mnie nastraszyć. Wiedziałem naturalnie o ułanach, ale nie znałem nazwiska dowódcy. Wiedzieliśmy, że nasi i nic poza tym. Dopiero po wojnie dowiedzieliśmy się, że to był major Hubal. (Antoni Domański) Nikt nie znał nazwiska oficera, którego oddział tak serdecznie przyjęła pani Arkuszewska. Myślałem potem – na ile moi informatorzy opowiadają to, co widzieli, a na ile mówili o tym, co zobaczyli na filmie lub przeczytali u Wańkowicza w opowiadaniu „Hubalczycy”. Uznałem jednak, że ich relacjom można zaufać. To byli przecież starsi, prości ludzie, ich wspomnienia są autentyczne. Opowiadali, że to był jakiś oddział, ale nie wiedzieli jaki, nie znali dowódcy, nic wtedy nie wiedzieli. To był początek wojny, strach gościł w życiu wszystkich. (Janusz Ludwiniak) W 1945 roku NKWD chodziło po wsi i szukało akowców. Niestety, jeden z mieszkańców wskazał ich, zostali aresztowani. Innym udało się, bo poszli służyć w milicji w Mińsku Mazowieckim. Po wojnie przyszli tutaj jacyś ludzie twierdząc, że maszerują szlakiem „Hubala”. Byłem wtedy na polu. Oni mówili, że „Hubal” szedł tą drogą, a ja twierdziłem, że szedł w stronę Okuniewa i Pustelnika, do gajówki dziedziczki. Wszyscy to przecież pamiętaliśmy dobrze. Młodzież z różnych stron przyjeżdżała do parku, pytała, gdzie stacjonował oddział majora. We wrześniu 1939 roku byliśmy dumni, że do Krubek zajechało polskie wojsko. Po wojnie dowiedzieliśmy się, że nasza dziedziczka gościła samego „Hubala”. (Aleksandra i Antoni Domańscy) Źródło.: Aleksandra i Antoni Domańscy, Henryk Domański, Janusz i Maria Ludwiniakowie, relacja, Krubki 10.01.2001 (zbiory P. Łosia). Szlak bojowy Wydzielonego Oddziału Wojska Polskiego i mjr Henryka Dobrzańskiego „Hubala” zakończył się jego śmiercią koło Anielina dnia 30 kwietnia 1940 roku z rąk żołnierzy niemieckich. Krubki były jedną z wielu wsi, które znalazły się na szlaku bojowym Hubalczyków. Do tej wojennej tradycji nawiązują Maciejowice, Michałów, Anielin, Hucisko, Gałki i wiele, wiele innych wsi i miejscowości. Niewątpliwie do utrwalenia pamięci o czynach bojowych majora i jego Oddziału oraz narodzenia się Hubalowej legendy, przyczyniła się popularność opowiadania Melchiora Wańkowicza, a potem filmu fabularnego w reżyserii Bohdana Poręby (1973). Postać „Hubala” stała się symbolem walki o niepodległość, wskazywała też na złożoność wydarzeń politycznych i militarnych u progu wojny oraz w kampanii wrześniowej 1939 roku. Tradycja rodzinna, której tak bardzo spopularyzowanym elementem stała się historia „Hubala”, była również bardzo żywa w rodzinach Dobrzańskich, Lubienieckich i innych spokrewnionych z majorem. Niestrudzoną depozytariuszką pamięci rodzinnej i czynu wojennego swego ojca, była Krystyna z Dobrzańskich Sobierajska (1932-2020), która wraz z rodziną uczestniczyła w uroczystościach i wydarzeniach, związanych z pamięcią o „Hubalu”. Gdy Jej zabrakło (zmarła zaledwie rok temu), dzieło to na dobre przejął syn z synową i wnuczkami. W programie historię „Hubala” przypomniał, jak też opowiedział o rodzinnym stosunku do tradycji, Henryk Sobierajski, dziennikarz, menadżer, związany z grupą kapitałową Telewizji „Polsat”, syn ww. Krystyny, a wnuk mjr Henryka Dobrzańskiego. [gallery ids="420019,420020,420021,420022,420023,420024,420025,420026,420027,420028,420029"]

Kategorie:

Inne podcasty

OGÓLNY OPIS PODCASTU

Łosiowisko

Historia, tradycje, zabytki, ciekawi ludzie. Dwory, pałace, wiejskie chaty, dworce kolejowe. Przyroda: rzeki, lasy, zwierzęta. Kultura, zróżnicowanie wyznaniowe i kulturowe, mniejszości narodowe. Literatura i opowieści ludzi wsi. A wszystko jak u Reja: między panem, wójtem i plebanem. Mazowsze, Podlasie, Kurpie, ziemia radomska. Regionalizm na tle kultury oraz historii kraju i narodu.

Odcinki podcastu (589)

80-lecie I LO w Wołominie - wspomnienia Tadeusza Kielaka, cz. 1

Dnia 19 października br. I Liceum Ogólnokształcące im. W. Nałkowskiego w Wołominie obchodzić będzie 80-lecie założenia szkoły (powstało 23 X 1944 r., najpierw gimnazjum, a następnie liceum). Z tej okazji przygotowywane są uroczystości, a kadra pedagogiczna rozpoczyna też projekt archiwizacji wspomnień dawnych pracowników szkoły – głównie nauczycieli, którzy wychowali i wykształcili wiele pokoleń młodzieży.

Jednym z nauczycieli z tego nielicznego już grona nestorów, jest prof. Tadeusz Kielak (ur. 1932). Był najpierw uczniem placówki, potem – po ukończeniu Wydziału Historii Uniwersytetu Warszawskiego – został nauczycielem historii oraz przysposobienia wojskowego, jak też był dyrektorem tegoż Liceum. Dziś, będąc świadkiem historii, chętnie dzieli się swoimi wspomnieniami, dotyczącymi wielu wątków, zagadnień i wydarzeń, które zna autopsji. Jest też jednym z pierwszych powojennych historyków, który przeprowadził kwerendę naukową (archiwa), a na jej podstawie napisał (w formie pracy magisterskiej) monografię Radzymina, od jego początków do drugiej połowy XIX wieku.

Tadeusz Kielak, jak i jego starszy brat Antoni (1921-1988) są synami Bronisława i Julii z Rosłanów Kielaków. Ich rodzeństwo to jeszcze: Ryszard, Czesław, Henryk, Zygmunt, Józef oraz żyjąca do dziś, mająca około 100 lat siostra, Stefania, zawodowa pielęgniarka.

Antoni Kielak, poza nauką, o której mówi prof. Tadeusz Kielak, był żołnierzem ochotnikiem 36 pułku piechoty. W czasie okupacji jako niemiecki jeniec pracował przy wyrębie lasu, a potem od 1941 roku był pracownikiem stacji kolejowej Warszawa Wschodnia Sanitarna. To tam właśnie rozpoczęła się jego działalność wywiadowcza, prowadzona na zlecenie Związku Walki Młodych. Po powstaniu warszawskim więziony, a następnie zesłany do Piły na obowiązkowe roboty. Po kilku latach pracy jako kasjer kolejowy, powrócił do rodzinnych stron, rozpoczynając karierę nauczycielską.

Władza komunistyczna jednak nie była mu przychylna i odsunęła od środowiska warszawsko-wołomińskiego, nakazując pracę w Chorzelach na Kurpiach, a potem w Przasnyszu. To przeniesienie się na Kurpie dało paradoksalnie wspaniałe owoce. Jego syn bowiem, Bernard Antoni Kielak (1944-2016), pokochał kulturę Kurpiów, oddając siebie całego ich sprawie. Został etnografem i regionalistą, miał przez kilka lat nadzór nad słynną spółdzielnią kurpiowską „Kurpianka” w Kadzidle, aż wreszcie kierował ośrodkiem badań naukowych w Ostrołęce i był współzałożycielem oraz pierwszym dyrektorem nowopowstałego muzeum kurpiowskiego w Ostrołęce; Bernard Kielak był więc ojcem założycielem obecnego Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce. Ostrołęcki konserwator zabytków, autor scenariuszy imprez folklorystycznych, piewca Kurpiowszczyzny. O ile jego ojciec Antoni, powrócił do Wołomina i do końca uczył w Liceum, to Bernard Antoni Kielak wierny był Kurpiom i z nimi pozostał, jest pochowany na cmentarzu w Ostrołęce.

O początkach swojej pracy nauczycielskiej, o domu rodzinnym oraz o procesie powstawania i pierwszym okresie działalności Liceum Ogólnokształcącego im. Wacława Nałkowskiego w Wołominie, w programie wspominał i opowiadał Tadeusz Kielak, historyk, nauczyciel, publicysta, świadek historii wołomińskiej oświaty.

-------------

Lit.: Anna Wojtkowska, Za bramą wiecznego spokoju. Zwykli i niezwykli związani z ziemią wołomińską, tom 1 i 2, Wołomin 2019.

14.04.2024

46 min 50 s
Odtwórz
Jerzy Kosiński - żołnierz i urzędnik z Podlasia

Jednym z zadań, jakie miał do wykonania bohater tej książki, będący urzędnikiem samorządowym, było odwołanie ze stanowiska Edwarda Sylwestrzaka, sekretarza gminy Kosów Lacki w powiecie sokołowskim. To właśnie z polecenia starosty sokołowskiego, Wacława Stępińskiego miało dojść do tego zwolnienia. Rzecz działa się w latach międzywojennych, kiedy Jerzy Kosiński, bo o nim mowa, był już w rezerwie, gdy skończył służbę wojskową w Pułtusku. Praca urzędnika była więc jego zajęciem w życiu cywilnym, ale wcześniej przeszedł cały szlak bojowy, począwszy od legionów J. Piłsudskiego a na wojnie polsko-bolszewickiej 1920 roku skończywszy.

Jedyny dotychczas znany egzemplarz wspomnień Jerzego Kosińskiego (1897-1985), syna Edwarda, architekta i pierwszego burmistrza Dąbrowy Górniczej, pochodzącego z Podlasia, został odnaleziony przypadkiem w zbiorach osoby porządkującej księgozbiór domowy. Dzięki temu, że książeczka trafiła do rąk kolekcjonera i badaczy, mamy dziś kolejne ciekawe świadectwo epoki, opowiadające o życiu nie tylko żołnierza i urzędnika, ale o Podlasiu i dawnej ziemi łukowskiej, czyli o Sokołowie Podlaskim, Siedlcach, jak też – poprzez pracę historyków – Kosowa Lackiego.

O Jerzym Kosińskim i jego wspomnieniom, wydanym pod tytułem „Trzy wspomnienia”, w programie opowiadali: dr Andrzej Chojnacki, kierownik Muzeum Pożarnictwa w Kotuniu (Oddział Muzeum Regionalnego w Siedlcach), Adam Krzeski, przewodnik po ww. Muzeum, kolekcjoner siedlecki oraz Artur Ziontek z Miejsko-Gminnego Ośrodka Kultury w Kosowie Lackim.

07.04.2024

53 min 46 s
Odtwórz
Wielkanoc w tradycji na wsi koło Tłuszcza

O tradycjach świąt wielkanocnych, dawniej i dziś, wspomnienia i opowieści roztaczali: Teresa Jusińska, Eugenia Klimkiewicz, Apolonia i Tadeusz Sasinowie, mieszkańcy Tłuszcza (pow. wołomiński), pochodzący z różnych wiosek wokół tego miasta.

31.03.2024

46 min 18 s
Odtwórz
Drewnica – z historii lecznictwa psychiatrycznego na Mazowszu

U początków historii tego miejsca była bardzo szlachetna myśl. Zapewnić opiekę tym najbardziej zaniedbanym i przez własne środowisko odtrąconym..., jak wtedy jeszcze mówiono: "obłąkanym".

A ponieważ nie mogli oni liczyć na rząd carski, społecznicy wzięli sprawy w swoje ręce.

To swego rodzaju historyczny filantropijny - społeczny mariaż inteligencji, burżuazji, ziemiaństwa i innych ludzi dobrej woli:

- PELAGIA z Bożeniec-Jełowickich POPŁAWSKA (1853-1915), jedna z pierwszych kobiet absolwentek medycyny (w Zurichu), nazywana „Panią ze skarbonką”, założycielka Warszawskiego Towarzystwa Pomocy Lekarskiej i Opieki nad Psychicznie i Nerwowo Chorymi. Gdy osierocił ją ojciec, jej opiekunem prawnym był Feliks Sobański i Emilia z Łubieńskich z Guzowa – w społecznikostwie miała więc na kim się wzorować;

- KAROLINA z Temlerów i Feliks BOBROWSCY, darczyńcy placu pod sanatorium w Karolinie, które zarządzane było z udziałem Zakładu w Drewnicy;

- EUGENIA KIERBEDZIOWA;

- dr Edward Korniłowicz, psychiatra, ojciec ks. Władysława Korniłowicza z Lasek;

- dr KAROL RYCHLIŃSKI (1884-1931) stworzył to miejsce i tam zmarł; ma tam też swój pomnik.

Drewnica - tak nazywała się ta wioska powstańca listopadowego, Leona Drewnickiego, któremu car odebrał majątek. Gdy potem stały tam rządowe pawilony schroniska dla dzieci wojskowych, Popławska wywalczyła je dla chorych. Pieniądze "możnych", a idea i zaangażowanie społeczników - tak powstała Drewnica, na początku zakład opiekuńczy, a potem szpital.

W 2018 roku Urząd Marszałkowski województwa mazowieckiego oddał do użytku nową siedzibę szpitala psychiatrycznego (Mazowiecki Szpital Wojewódzki Drewnica) w Ząbkach. Obiekt powstał obok kompleksu starych, drewnianych oraz murowanych budynków, pochodzących z pierwszej połowy XX wieku.

Drewniane dwa pawilony (z 1884 roku), jak też inne budynki wymagają remontu i uratowania ich, bowiem stanowią substancję zabytkową, cenną nie tylko z punktu widzenia historii lecznictwa psychiatrycznego w Polsce, ale również lokalnie – jako element tożsamości miasta i gminy Ząbki.

O historii starego szpitala psychiatrycznego w Drewnicy w programie opowiadała dr Ewa Radwańska, lekarz psychiatra tego szpitala od 1974 roku, a jego dyrektor w latach 1992-2021.

24.03.2024

49 min 56 s
Odtwórz
Z uczucia do Podlasia - Magdalena Stasiuk

Choć lubiła nauki ścisłe, a pracowała jako położna, w latach późniejszych swojego pracowitego życia odkryła, że region, z którym jest sercem związana, czyli Podlasie, ma w sobie ogromne bogactwo historyczne, literackie i przyrodnicze. Choć pewnie wiedziała o tym, tylko na bieżąco na zgłębianie historii czasu zazwyczaj brak. Poza fotografowaniem, zainteresowała się kilkoma postaciami z historii Podlasia, a wśród nich najbardziej Zofią z Wrońskich Ścisłowską (1812-1873), kompozytorką i pisarką utworów moralizatorskich głównie dla młodzieży. Ta XIX-wieczna autorka związana była poprzez rodzinę i miejsce zamieszkania z Terespolem, Siedlcami, Lublinem i Sokołowem Podlaskim, w którym zmarła. Magdalena Stasiuk, która była gościem programu, napisała pierwszą biografię tej ważkiej nie tylko regionalnie postaci (książka czeka na wydanie). Ale oprócz Ścisłowskiej, w kręgu zainteresowań gościa programu są Sabnie, jedna z gmin powiatu sokołowskiego, znana szczególnie z faktu, że pochodziła z nich pisarka Helena Mniszkówna. Już kronikarz z Sabni, prezentując ich historię z przełomu XIX i XX wieku zauważył, że okoliczne dwory miały przemożny wpływ na ludność. Dzięki temu rozwijało się czytelnictwo, z czasem lokalna działalność kulturalna, której pierwszą damą w latach powojennych była Lucyna Maksimiak z Hołowienek. Z kolei siostra Mniszkówny, Józefa Moniuszkowa, właścicielka majątku w Sabniach była działaczką Związku Harcerstwa Polskiego, filantropką, ale jak się okazuje - również dobrą fotografką. Jej dom - dwór i majątek w Sabniach był też ważnym na Podlasiu punktem działalności polskiego Podziemia w czasie II wojny św. Wziąwszy pod uwagę historię Sabni, ale i Sokołowa Podlaskiego - jest z czego czerpać. O tej historii i działaniach, które są nią inspirowane, w programie opowiadała Magdalena Stasiuk, miłośniczka regionalizmu podlaskiego, badaczka wybranych aspektów historii, działaczka społeczna.

17.03.2024

50 min 20 s
Odtwórz
O Cecylii Plater-Zyberkównie

O kobiecie nieprzeciętnej, potrafiącej łączyć tradycyjne podejście do polskiej rodziny i wartości katolickich z nowoczesnymi prądami umysłowymi (np. katolicyzm otwarty) oraz z potrzebą coraz większej aktywności kobiet w życiu społecznym. Jako pedagog, publicystka i twórczyni nowoczesnych szkół, zapewne mogła się czuć kobietą spełnioną w życiu społecznym. A czy w prywatnym? - o tym m.in. w programie opowiada dr Ewelina M. Kostrzewska, historyczka ziemiańskich ruchów społecznych wśród kobiet, wykładowczyni Uniwersytetu Łódzkiego.

10.03.2024

52 min 50 s
Odtwórz
Fabryka Fajansu w Iłży

Fabryka Fajansu Sunderlandów w Iłży (ob. pow. radomski, woj. mazowieckie, d. pow. iłżecki, woj. małopolskie) powstała w 1823 roku z inicjatywy Stanisława Staszica, któremu zależało na dalszym rozwoju Staropolskiego Okręgu Przemysłowego. Dawny spichlerz iłżecki na produkcję przedmiotów fajansowych (użytkowych i artystycznych - ozdobnych) wynajęto Lewiemu Seligowi Sunderlandowi, prawdopodobnie jubilerowi żydowskiego pochodzenia z miasta Sunderland w Anglii. Sunderlandowie od rządu polskiego otrzymali pożyczkę na założenie i rozwój fabryki. Mimo sukcesu artystycznego, częściowo też ekonomicznego, fabryka (z powodu pożaru, konfliktu rodzinnego i innych przyczyn) oficjalnie działała do 1885 roku. Dom (d. fabryka), w którym mieszkali Sunderlandowie aż do 1951 roku, związany jest z literacką legendą Bolesława Leśmiana. Emma z Sunderlandów, wnuczka założyciela fabryki, była matką poety. W zaciszu zazielenionego podwórza domu znajdował się ów sławny malinowy chruśniak, który do dziś jest chętnie odwiedzany przez turystów - miłośników poezji Leśmiana.

O Fabryce Fajansu w Iłży, w kontekście historii miasta, jego rzemiosła i dziejów właścicieli zakładu, w programie mówił Łukasz Babula, kustosz z Muzeum Regionalnego w Iłży.

03.03.2024

46 min 15 s
Odtwórz
O Wincentym Witosie

Można zastanowić się, gdzie w drugiej połowie XIX wieku chłop z biednej rodziny - w tym przypadku w Galicji - mógł szukać możliwości wykształcenia, zwłaszcza w sytuacji gdy na początku to jednak było niemożliwe, bo rodzice oczekiwali, że będzie robił na roli. W jego mikro-świecie, w którym żył ("pan, wójt, pleban") były dwie możliwości: albo Kościół, albo dwór. Taka była historia Feliksa Bartczuka z Kosowa Lackiego, późniejszego weterana powstania 1863 roku (korzystanie z biblioteki we dworze w Ceranowie u Ludwika Górskiego), podobna - Konstantego Laszczki, którego zdolności zauważył dziedzic Ostrowski z Makówca. Nie mówiąc o gałęzi pełkińskiej Czartoryskich, którzy fundowali naukę bardzo wielu biednym, młodym ludziom.

Taka również - w pewnym uproszczeniu - była historia Wincentego Witosa. Pierwsze lektury, z jakimi mógł się zapoznać pochodziły z prywatnej, pokaźnej biblioteki leśniczego (gajowego) z dóbr ks. Sanguszków.

2024 rok to Rok Wincentego Witosa (1874-1945), samorządowca, polityka, męża stanu, jednego z ojców Niepodległości. Cenne jest to, że ta pomnikowa postać jest dziś ciągle doskonałym źródłem do badań dziejów polskiej wsi i że młodzi historycy patrzą może na Witosa już nie tylko pomnikowo, a bez emocji, acz profesjonalnie - badawczo.

O premierze Wincentym Witosie w programie mówił dr Mateusz Ratyński, kierownik Działu Naukowo-Badawczego Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego w Warszawie

25.02.2024

46 min 25 s
Odtwórz
Dwory i ludzie na Mazowszu

Guzów oraz Żyrardów (d. Ruda Guzowska) wiążą się z rozwojem przemysłu lniarskiego i cukrownictwa. Kowala koło Radomia to miejsce życia i pracy działaczy społecznych: Marii z Kuźnickich i Władysława Walewskich. Z kolei Gołotczyzna to idee pozytywistyczne, wcielane w życie przez Aleksandrę z Sędzimirów Bąkowską i Aleksandra Świętochowskiego. Dworu w Kowali już nie ma, są zaś: pałac w Guzowie i dwór w Gołotczyźnie. O ludziach, którzy w tych domach mieszkali w XIX i w pierwszej połowie XX wieku w programie opowiadali: Barbara Rzeczycka, była dyrektor Muzeum Zachodniego Mazowsza w Żyrardowie, działaczka społeczna, sp. Lucyna Janikowa, biografka Aleksandry Bąkowskiej oraz prof. Irena Słodkowska, socjolog, wnuczka Marii Wlewskiej z Kowali k. Radomia.

18.02.2024

50 min 50 s
Odtwórz
11.02.2024

Na audycję zaprasza Piotr Łoś.

11.02.2024

49 min 06 s
Odtwórz

...

PODCASTY

Inne z tej kategorii

Zobacz wszystkie

Łosiowisko

Łosiowisko: "Oczy masz takie same" – Henryk Sobierajski, wnuk "Hubala"

Posłuchaj z regionu

Opis odcinka

Odcinki podcastu (589)

80-lecie I LO w Wołominie - wspomnienia Tadeusza Kielaka, cz. 1

Jerzy Kosiński - żołnierz i urzędnik z Podlasia

Wielkanoc w tradycji na wsi koło Tłuszcza

Drewnica – z historii lecznictwa psychiatrycznego na Mazowszu

Z uczucia do Podlasia - Magdalena Stasiuk

O Cecylii Plater-Zyberkównie

Fabryka Fajansu w Iłży

O Wincentym Witosie

Dwory i ludzie na Mazowszu

11.02.2024

Inne z tej kategorii

Silva rerum

Rody i Rodziny Mazowsza

Szybkie wózki

Z Łosiem przez las

Zgłoś temat!

Skontaktuj się z Redakcją Informacji i Internetu Radia dla Ciebie