Profesor Henryk Samsonowicz był jednym z najbardziej znanych polskich historyków, wybitnym znawcą historii średniowiecza. O jego śmierci poinformował Wydział Historii Uniwersytetu Warszawskiego, z którym profesor związał całą swoją blisko 70-letnią karierę zawodową.

W lutym 2006 roku na pytanie "czy można ufać historykom" w rozmowie z Wojciechem Marczykiem w Radiu dla Ciebie, odpowiedział: - Historyk sam jest źródłem dla swojej epoki, on sam. To co pisze, to jest z jednej stronty opracowanie, ale też źródło. Jak przekonywał, bieg historii jest często determinowany przez kompleksy - indywidualne i społeczne. - Kompleksy każą nam widzieć historię nieco inaczej niż u specjalisty jawi się ona na zapisanych kartach papieru - wskazywał.

W maju 1998 roku prof Samsonowicz mówił w RDC o roli św. Wojciecha w tworzeniu polskiej państwowości. - Przyjeżdża człowiek, który obracał się w gruncie rzeczy w wśród całej elity intelektualnej i politycznej ówczesnej Europy. Kontrowersyjny biskup (...) spotykał się z ośrodkami rozwiniętej myśli naukowej, z autorytetami świata łacińskiego. Podjął misję (w Polsce - red.), która ma przynieść ciąg dalszy eksplozji przyjmowania chrześcijaństwa, jaka miała miejsce w X wieku - dzisiejsza Europa powstała, w sensie kręgu cywilizacyjnego, właśnie w tym czasie - wskazał historyk.

W swoich badaniach prof. Samsonowicz skupiał się na średniowiecznych dziejach Polski, ale ukazywał je w kontekście historii Europy Środkowo-Wschodniej. Jest autorem ok. 800 prac naukowych, w tym 16 książek i podręczników uniwersyteckich, kilkuset artykułów i ponad 200 recenzji. Publikował też w czasopismach popularnonaukowych, m.in. „Mówią wieki”. Jego najbardziej znane prace to „Późne średniowiecze miast nadbałtyckich. Studia z dziejów Hanzy nad Bałtykiem w XIV–XV w.” (1968), „Miejsce Polski w Europie” (1995), „Tysiącletnie dzieje” (wspólnie z Januszem Tazbirem) (1997) czy „Historia Polski do roku 1795” (2000), „Ziemie polskie w X wieku i ich znaczenie w kształtowaniu się nowej mapy Europy” (2000). Publikacje prof. Samsonowicza cieszyły się zainteresowaniem wydawnictw w Wielkiej Brytanii, Niemczech, we Francji, w Rosji, na Słowacji, Węgrzech i we Włoszech.

W 1971 r. ukazała się jego najsłynniejsza książka – w „Złotej jesieni polskiego średniowiecza” odmalował szeroką panoramę polskiego życia politycznego i społecznego okresu między schyłkiem panowania Piastów a powstaniem Rzeczypospolitej Obojga Narodów. „Pragnąłbym, aby zawarta w tytule złota jesień – tak piękna w naszym kraju – przywodziła na myśl różnorodność barw, obfitość zbiorów, by kojarzyła się też z początkiem roku szkolnego, a więc z nowymi perspektywami i nowymi formami pracy. Schyłek średniowiecza wydaje mi się dla Polski szczególnie korzystny, toteż chciałem ukazać polską specyfikę tamtych czasów” – pisał we wstępie do pierwszego wydania.

W swoich rozważaniach wielokrotnie wyjaśniał znaczenie średniowiecza dla kształtowania się współczesnej nam Europy. Zdaniem prof. Samsonowicza dorobek tej epoki sprawia, że ziemie polskie nie powinny być zaliczane do obszarów peryferyjnych, ale do centrum cywilizacji europejskiej. Podczas inauguracji obchodów sześćsetlecia zwycięstwa wojsk polsko-litewskich pod Grunwaldem powiedział: – Jeśli mamy mówić tutaj o roli, jaką nasz kraj odegrał w całej historii powszechnej, to oczywiście musimy sięgnąć do przeszłości dalekiej, mitycznej, wspomnieć o znaczeniu Polski w wieku X, ale także musimy wybiec daleko w przyszłość, po roku 1410 – przypomnieć bitwę wiedeńską, walkę o naszą i waszą wolność, Solidarność, która obaliła żelazną kurtynę. Wciąż jednak, spoglądając na historię państwa polskiego z tej szczególnej perspektywy, jaką jest znaczenie naszego kraju na arenie międzynarodowej, zwycięstwo grunwaldzkie zdaje się stanowić moment przełomowy. To właśnie owo pierwsze w dziejach tak spektakularne pokonanie zakonu krzyżackiego wprowadziło Polaków do grona najważniejszych, najbardziej wpływowych nacji kontynentu europejskiego.