"Był czytany wśród rówieśników". Fenomen twórczości "Jana Bugaja"

  • 28.07.2021 13:44

  • Aktualizacja: 14:14 30.08.2022

1 sierpnia w 77. rocznicę wybuchu Powstania Warszawskiego Radio dla Ciebie wyemituje słuchowisko "Pora gniewu" według niedokończonego dramatu Krzysztofa Kamila Baczyńskiego. Wybitny poeta, Powstaniec, przedstawiciel pokolenia Kolumbów zginął w czwartym dniu zrywu. Co sprawia, że współcześni artyści do dziś czerpią inspirację z jego twórczości i życiorysu?
Krzysztof Kamil Baczyński walczył w zgrupowaniu AK "Parasol", zginął w czwartym dniu powstańczego zrywu. - On sam garnął się do walki o stolicę - mówi o poecie Jan Ołdakowski, dyrektor Muzeum Powstania Warszawskiego. - Jako człowiek czytany, będący już wtedy legendą wśród rówieśników, wie że też musi iść z nimi do powstania. Oni proponują mu ocalenie, żeby wyjechał, aby ocalić jego talent. On czuje się zsolidaryzowany ze swoimi czytelnikami, czuje, że jak oni przeżywali jego wiersze, to on musi z nimi iść do walki. Pozostają po nim dzieła takie jak wiersze, prace plastyczne i dramat - opowiada.

Życiorys artysty

Baczyński urodził się 22 stycznia 1921 roku w Warszawie. W czasie okupacji był związany z pismem "Płomienie" i miesięcznikiem "Droga". W walkach w Powstaniu uczestniczył jako żołnierz batalionu "Parasol" Armii Krajowej, pod pseudonimem "Krzyś". Wybuch wojny uniemożliwił mu podjęcie studiów w Akademii Sztuk Pięknych. Marzył o karierze grafika lub ilustratora. W okresie okupacji niemieckiej ogłosił 4 tomiki poezji: Zamknięty echem, Dwie miłości, Wiersze wybrane, Arkusz poetycki i składkę Śpiew z pożogi oraz wiele utworów w prasie konspiracyjnej. Bardzo cenił twórczość Cypriana Kamila Norwida. Widać to w jedynym, niedokończonym dramacie Baczyńskiego. Na jego podstawie powstało słuchowisko "Pora gniewu". Jego zasadniczym wątkiem jest zderzenie dwóch podstaw, które reprezentują młodzi bohaterowie: chęć zbrojnej walki o Ojczyznę i niechęć do krwawej przemocy. Tworzył pod pseudonimami: Jan Bugaj, Emil, Jan Krzyski, Krzysztof, Piotr Smugosz, Krzysztof Zieliński, Krzyś.



Wybuch wojny uniemożliwił artyście podjęcie studiów w Akademii Sztuk Pięknych przekreślając jego marzenia o karierze grafika lub ilustratora. Po utworzeniu w 1940 getta w Warszawie pozostał z matką po aryjskiej stronie, ryzykując, w razie wykrycia żydowskiego pochodzenia, rozstrzelanie na miejscu. 3 czerwca 1942 wziął ślub z Barbarą Drapczyńską w kościele św. Trójcy na Solcu. Od jesieni 1942 do lata 1943 studiował polonistykę na tajnym Uniwersytecie Warszawskim. Zajmował się pracą dorywczą: szklił okna, malował szyldy, pracował u węglarza na Czerniakowie, przyjmował telefonicznie zlecenia w Zakładach Sanitarnych. Uczył się także w Szkole Sztuk Zdobniczych i Malarstwa.

Od lipca 1943 został sekcyjnym w II plutonie „Alek” 2. kompanii „Rudy” batalionu „Zośka” AK w stopniu starszego strzelca pod ps. „Krzysztof”, „Zieliński”. Porzucił studia polonistyczne, aby poświęcić się walce z zaborcą i poezji. Twierdził, że jeśli będzie mu to dane, to do nauki powróci. W mieszkaniu miał skrytkę na broń, w której trzymał Thompsona, dwa Steny, MP 40, granaty, materiały minerskie, a także podręczniki, mapy i prasę konspiracyjną.

Akcje dywersyjne

Uczestniczył w akcji wykolejenia pociągu niemieckiego (jadącego z frontu wschodniego do Berlina) na odcinku Tłuszcz – Urle (kryptonim „TU”) 27 kwietnia 1944. Akcja ta spowodowała 26-godzinną przerwę w ruchu. Po ukończeniu turnusu Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty „Agricola” rozkazem jej komendanta, por. „Gustawa” z 25 maja 1944 otrzymał stopień starszego strzelca podchorążego rezerwy piechoty[9]. Jednocześnie był kierownikiem działu poezji miesięcznika społeczno-literackiego „Droga”, wydawanego od grudnia 1943 do kwietnia 1944. Rozkazem dowódcy 2. kompanii batalionu „Zośka” pchor. Andrzeja Romockiego „Morro”, z 1 lipca 1944 zwolniony z funkcji z powodu małej przydatności w warunkach polowych z jednoczesną prośbą o objęcie nieoficjalnego stanowiska szefa prasowego kompanii. Kilka dni później przeszedł do harcerskiego batalionu „Parasol” na stanowisko zastępcy dowódcy III plutonu 3. kompanii. W „Parasolu” przyjął pseudonim „Krzyś”.

Wybuch powstania warszawskiego zaskoczył go w rejonie pl. Teatralnego – został tam wysłany po odbiór butów dla oddziału. Nie mogąc przedostać się na miejsce koncentracji macierzystej jednostki (Wola – Dom Starców przy Karolkowej), przyłączył się do oddziału złożonego z ochotników, którymi dowodził ppor. „Leszek” (Lesław Kossowski, dowódca reduty „Ratusz-Pałac Blanka” na odcinku kpt. „Gozdawy”).

[caption id="attachment_405758" align="aligncenter" width="575"] Tablica upamiętniająca Krzysztofa Kamila Baczyńskiego na kamienicy przy Bagatela 10 w Warszawie/fot. Adrian Grycuk, CC BY-SA 3.0 PL/Wikimedia Commons[/caption]

Śmierć na posterunku

Krzysztof Kamil Baczyński poległ na posterunku w pałacu Blanka 4 sierpnia 1944 w godzinach popołudniowych (ok. 16), śmiertelnie raniony przez strzelca wyborowego ulokowanego prawdopodobnie w gmachu Teatru Wielkiego. Pochowany pierwotnie na tyłach pałacu. Po wojnie ciało przeniesiono na Cmentarz Wojskowy na Powązkach (kwatera A22–2–25).

W powstaniu warszawskim, 1 września 1944, zginęła także żona Baczyńskiego – Barbara Drapczyńska.

Premiera "Pory Gniewu" na naszej antenie 1 sierpnia tuż po godzinie "W", czyli po 17. Powtórka w rocznicę śmierci Baczyńskiego, 4 sierpnia.

[caption id="attachment_405759" align="aligncenter" width="444"] Grób Krzysztofa Kamila Baczyńskiego i Barbary Drapczyńskiej-Baczyńskiej na warszawskim Cmentarzu Wojskowym na Powązkach/fot. Cezary Piwowarski, CC BY-SA 4.0/Wikimedia Commons[/caption]

Historyczna adaptacja w RDC

1 sierpnia w Radiu dla Ciebie premiera słuchowiska przygotowanego przez Teatr Radia dla Ciebie i Dyrektor Literacką Aleksandrę Głogowska. "Pora gniewu" to niedokończony dramat, którego rękopis kilkadziesiąt lat przeleżał w archiwach Biblioteki Narodowej. RDC jako pierwsze podjęło się radiowej adaptacji dzieła. Emisja w rocznicę wybuchu PW o godzinie 17:05. W nagraniu udział wzięli znakomici polscy aktorzy, m.in. Danuta Stenka i Piotr Fronczewski.



Więcej o "Porze Gniewu":  Premiera adaptacji niedokończonego dzieła K. K. Baczyńskiego w RDC! 

Źródło:

RDC

Autor:

Adam Abramiuk/FP