Według radomskiego historyka dr. Sebastiana Piątkowskiego, ze względu na brak danych trudno jest oszacować, ilu Żydów mieszkało przed II wojną światową w Szydłowcu. Zazwyczaj - jak zaznacza historyk - podaje się, że było to około 7200 osób, co stanowiło 65 proc. ogółu mieszkańców. Na ogół trudnili się rzemiosłem i handlem.

Getto

Ze względu na znaczny odsetek Żydów w Szydłowcu, którzy stanowili większość mieszkańców, utworzone tam w 1941 roku getto początkowo obejmowało cały obszar miasta, a przekroczenie jego granic było równoznaczne z opuszczeniem dzielnicy zamkniętej. Jednak już w 1942 r. obszar szydłowieckiego getta został ograniczony do dwóch dzielnic: Pragi i Skałki. Skupienie ludności żydowskiej w drastyczny sposób pogorszyło jej warunki życiowe.

Jednak - jak zaznacza Piątkowski - mimo różnych represji - życie Żydów w Szydłowcu przebiegało spokojniej niż w wielu innych gettach, co wspominają także sami ocaleni z zagłady. W jego ocenie wynikało z faktu, iż Szydłowiec był w okresie międzywojennym, a także w latach wojny i okupacji, prężnym ośrodkiem garbarskim, który zapewniał zatrudnienie w zakładach na potrzeby Niemców. - I to dzięki tej skórze, przeznaczanej także na łapówki i na prezenty, udawało się Żydom szydłowieckim unikać licznych represji ze strony Niemców - zauważa historyk.

Wysiedlenia i likwidacja

Sytuacja zmieniła się drastycznie, gdy do szydłowieckiego getta przesiedlono Żydów z innych pobliskich miejscowości m.in. z Wolanowa, Wierzbicy i Skaryszewa. Niemcom chodziło o usprawnienie akcji likwidacyjnej. Wysiedlano osoby z najmniejszych gett i przesiedlano je do większych, zwłaszcza takich, w pobliżu których znajdowały się linie kolejowe. W ten sposób liczba ludności w szydłowieckim getcie przekroczyła 16 tys. i znacznie przewyższyła przedwojenną populację miasta.

23 września 1942 r. specjalna grupa operacyjna SS rozpoczęła likwidację getta. Mieszkańców wypędzono z domów, sformowano z nich kolumnę i pognano na stację kolejową w pobliskim Sadku, gdzie czekał już pociąg, którego punktem docelowym był obóz zagłady w Treblince. Ci, którzy nie nadążali za kolumną lub też starali się ukryć, byli mordowani.

Jak podkreśla dr Piątkowski pewna grupa mieszkańców uniknęła deportacji i pozostała na terenie Szydłowca. Kilkanaście osób ukrywało się w łaźni pod opieką Polaków, ale zostali wytropieni i zgładzeni.

Pomoc

Co najmniej kilku Polaków, mieszkańców Szydłowca starało się pomagać Żydom, załatwiać im fałszywe dokumenty, ułatwiać ucieczki z getta, a później znajdować schronienie. Znane są losy lekarza z szydłowieckiego getta, Lejbusia Dymenta, który ukrywał się przez pewien czas dzięki polskim dokumentom. Gdy go w końcu zatrzymano, trafił do więzienia w siedzibie Gestapo w Radomiu. Niemcy znęcali się nad nim, bo chcieli dowiedzieć się, kto w Szydłowcu wyrobił mu fałszywe papiery. Dyment, obawiając się, że nie wytrzyma i wyda Polaków, powiesił się w więziennej celi.

Pułapka

Likwidacja getta szydłowieckiego nie zakończyła obecności Żydów w Szydłowcu. Już po akcji "Reinhardt", późną jesienią 1942 r., władze niemieckie zastawiły na ukrywających się Żydów pułapkę. Ogłoszono, że powstaną tzw. cztery getta wtórne, a jedno z nich miało mieścić się właśnie w Szydłowcu. Niemcy fałszywie gwarantowali przeżycie, jeśli ukrywający się Żydzi zgłoszą się do jednego z takich gett.

W Szydłowcu zgromadziło się wielu Żydów ukrywających się zarówno u Polaków, jak i w lasach. Getto wtórne okazało się jednak pułapką. W styczniu 1943 r. zostało zlikwidowane i jego mieszkańcy trafili w części do obozów pracy przymusowej, a w przeważającej większości zostali uśmierceni.