W ramach rocznicowych obchodów w Książnicy Płockiej otwarto wystawę „Józef Piłsudski - tak żyć jak żyłem, warto było”. Na ekspozycji prezentowane są fotografie z zasobów Narodowego Archiwum Cyfrowego, dokumentujące życie i działalność marszałka Piłsudskiego, a także fragmenty jego wspomnień i oficjalnych przemówień.

Płock jest drugim po Lwowie miastem, które za swą bohaterską postawę w wojnie obronnej 1920 r. otrzymało od marszałka Piłsudskiego odznaczenie wojskowe - Krzyż Walecznych. Według prof. dr hab. Grzegorza Nowika z Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku, powodem tego wyróżnienia była pokazana przez mieszkańców Płocka więź z wojskiem podczas wspólnej obrony miasta z 18 na 19 sierpnia 1920 r. w czasie wielkiej Bitwy Warszawskiej.

"Wojsko i społeczeństwo było się razem"

- O tym, dlaczego Płock został odznaczony Krzyżem Walecznych, mimo że broniły się także Modlin, Włocławek, przedmoście warszawskie, że toczone były walki o Radzymin, mówił sam marszałek Piłsudski w czasie uroczystości dekoracji miasta. Bo w Płocku wojsko i społeczeństwo biło się razem, walczyło razem w obronie każdej ulicy, kamienicy, każdego kawałka polskiej ziemi – podkreślił prof. Nowik. Zaznaczył przy tym, że drugim odznaczonym miastem przez marszałka Piłsudskiego był Lwów, gdzie obrona trwała dłużej, bo kilka miesięcy, i za tę postawę miasto otrzymało krzyż Virtuti Militari.

Prof. Nowik przypomniał, że strategiczna Bitwa Warszawska toczyła się od końca lipca do początku września 1920 r. na obszarze większym niż Belgia, Holandia i Luksemburg, a jej elementami było kilka mniejszych bitew o charakterze operacyjnym. W działaniach tych po obu stronach uczestniczyło po blisko pół miliona żołnierzy.

Udział Płocka w Bitwie Warszawskiej

- Płock ma swój udział w trzeciej z pięciu faz Bitwy Warszawskiej. Plan marszałka Piłsudskiego polegał na prostym założeniu, by możliwie najmniejszymi siłami bronić Warszawy, Modlina i linii Wisły, natomiast tam, gdzie przeciwnik jest najsłabszy, czyli na południu, grupować własne wojska do uderzenia – podkreślił prof. Nowik. Wyjaśnił, iż zamiarem było pozwolić bolszewikom, jak mówił sam marszałek Piłsudski, „wgryźć się w obronę”, a tym samym utrudnić im wycofanie się w momencie uderzenia głównych sił polskich od południa. - I właśnie Płock, ale również i Włocławek, Łomża, spełniły tę doniosłą rolę. Na tym polegał plan Bitwy Warszawskiej – ocenił prof. Nowik.

Armia bolszewicka, chcąc sforsować Wisłę i wyjść na przedpola Warszawy od zachodu, zaatakowała Płock 18 sierpnia 1920 r. Głównymi siłami natarcia, liczącymi w sumie ok. 3,5 tys. żołnierzy, był 3. Korpus Kawalerii Gaj-Chana. Do obrony miasta, w którym stacjonowały wówczas trzy bataliony piechoty oraz szwadron Jazdy Tatarskiej, łącznie ok. 1,2 żołnierzy wojska polskiego, stanęła ludność cywilna, w tym kobiety i dzieci. Walka o miasto i przyczółek mostu przez Wisłę trwała 21 godzin. Na ulicach wzniesiono barykady. W bitwie zginęło 250 osób, w tym 100 cywilów, a 400 zostało rannych. Najmłodszym poległym był 14-letni harcerz Antolek Gradowski. Dzięki bohaterskiej postawie mieszkańców Płocka atak odparto, a bolszewicy zmuszeni zostali do odwrotu.

Odznaczenia

Podczas wizyty w Płocku 10 kwietniu 1921 r. marszałek Piłsudski uhonorował najwyższymi wojskowymi odznaczeniami także jego obrońców. Krzyżami Virtuti Militari odznaczył wówczas 15 oficerów, a 64 innych żołnierzy oraz cywilów Krzyżami Walecznych. Wśród nich byli m.in. harcerze: czterokrotnie ranny w walkach 14-letni Józef Kaczmarski i 12-letni Tadeusz Jeziorowski - obaj zginęli we wrześniu 1939 r. Pośmiertnie odznaczony został także Antolek Gradowski.

W ramach obchodów 95. rocznicy wizyty w Płocku marszałka Józefa Piłsudskiego i nadania miastu Krzyża Walecznych 17 kwietnia odbędzie się tam widowisko plenerowe będące rekonstrukcją tamtych historycznych wydarzeń. Wtedy też w płockiej katedrze odbędzie się uroczysty koncert w wykonaniu chórów Pueri and Puellae Cantores Plocenses, upamiętniający odznaczenie miasta Krzyżem Walecznych oraz 1050. rocznicę Chrztu Polski.