Od rana w Warszawie odbywała się akcja "Żonkile", podczas której, dwa tysiące wolontariuszy rozdała papierowe żonkile mieszkańcom stolicy. Profesor Dariusz Stola, dyrektor Muzeum Historii Żydów Polin, które współorganizuje uroczystości, przypomina, że ta akcja nawiązuje do tradycji, jaką zapoczątkował Marek Edelman. - Ostatni przywódca powstania w getcie przez wiele lat, 19 kwietnia, składał żółte kwiaty przy Pomniku Bohaterów Getta, teraz wolontariusze rozdają papierowe żonkile, które można przypinać do ubrania jak znak pamięci i dumy - mówi profesor Stola.

Ambasadorem akcji "Żonkile" jest między innymi Maja Komorowska, dla której akcja ma bardzo symboliczny wymiar, jest swoistym "szukaniem wspólnej pamięci w podzielonym świecie". Aktorka dodaje, że przypinając papierowego żonkila do ubrania, upamiętniamy bohaterów getta i tworzymy swoistą "sztafetę pamięci".

Uroczystości

W ramach uroczystości 75. rocznicy wybuchu powstania w getcie, podczas uroczystej sesji Rady Warszawy na Zamku Królewskim (godz. 9.00) zostały wręczone Honorowe Obywatelstwa Miasta Stołecznego Warszawy: Halinie Birenbaum, Krystynie Budnickiej i Marianowi Turskiemu. Po południu został posadzony dąb pamięci w Ogrodzie Saskim w alei przy Grobie Nieznanego Żołnierza. Na Placu Grzybowskim w Warszawie, Teatr Żydowski i Fundacja Shalom zorganizowały odsłonięcie drzewa łez, żywego pomnika - wierzby płaczącej, której gałązki symbolizują łzy rozdzieranych rozpaczą matek.

Uroczystości zakończył koncert przed Muzeum Historii Żydów Polskich Polin - "Łączy nas pamięć", podczas którego Narodowa Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia w Katowicach, Chór Filharmonii Narodowej oraz soliści wykonali IV część IX symfonii Ludwiga van Beethovena oraz utwór Radzimira Dębskiego, który został napisany specjalnie na 75. rocznicę wybuchu powstania w getcie warszawskim.

Powstanie w getcie

19 kwietnia 1943 r., żydowscy bojownicy z ŻOB i ŻZW stawili zbrojny opór oddziałom niemieckim, które przystąpiły do likwidacji warszawskiego getta. W walkach wzięło udział ok. tysiąca słabo uzbrojonych powstańców. Niemcy przeciwstawili im ponad 2 tys. żołnierzy Wehrmachtu, SS oraz pomocniczych oddziałów ukraińskich, litewskich i łotewskich. Przeciwko powstańcom użyte zostały pojazdy opancerzone oraz artyleria.

Przez blisko miesiąc warszawskie getto prowadziło bój z wojskami niemieckimi. Najcięższe walki toczyły się w rejonie ul. Zamenhoffa i Nalewek oraz na pl. Muranowskim. Niemcy systematycznie posuwali się w głąb getta. Paląc i niszcząc dom po domu zmuszali ludność cywilną do opuszczania bunkrów i schronów.

Powstańcy w małych, rozproszonych grupach walczyli do 16 maja 1943 r. Tego dnia gen. Stroop ogłosił koniec akcji pacyfikacyjnej i na znak zwycięstwa rozkazał wysadzić w powietrze Wielką Synagogę na Tłomackiem. Getto warszawskie zostało zrównane z ziemią. Według raportów gen. Stroopa od 20 kwietnia do 16 maja 1943 r. w wykrytych i zlikwidowanych bunkrach znajdowało się ponad 56 tys. Żydów. Około 6 tys. zginęło na miejscu w walce, na skutek pożarów czy zaczadzenia. 7 tys. Żydów Niemcy zamordowali na terenie getta, tyle samo wysłali do Treblinki. Pozostała grupa ok. 36 tys. została wysłana do innych obozów, przede wszystkim do KL Auschwitz i Majdanka.

Straty niemieckie wynieść miały według tych samych raportów kilkunastu zabitych i kilkudziesięciu rannych. Źródła żydowskie i polskie podają, że były one kilkakrotnie wyższe. Powstanie w warszawskim getcie rozbudziło wolę walki w innych ośrodkach. Do wystąpień zbrojnych, jednak na dużo mniejszą skalę, doszło m. in. w gettach w Białymstoku, Będzinie, Częstochowie i Wilnie.